BÀI LÀM
Đối với mỗi chúng ta, khi nhắc về đất nước, ta thường đồng nhất khái niệm ấy với những điều thiêng liêng, to lớn, xa xôi, trừu tượng. Nhưng khi đọc Đất nước của Nguyễn Khoa Điềm trích trong trường ca Mặt đường khát vọng nhận ra rằng đất nước không trừu tượng, xa xôi như thế, đất nước gần gũi bình dị, thân thương ,ân tình và mỗi người đều tìm thấy đất nước trong chính mình. Nó không chỉ là mảnh đất đã ấp ủ, chắt chiu nuôi ta lớn mà hơn thế, đất nước đã trở thành một phần hoà chảy cùng dòng máu nóng trong cơ thể, thành những nhịp đập trong trái tim ta và từ đó trong mỗi chúng ta đều có một phần Đất nước. Điều giản dị mà thiêng liêng này được Nguyễn Khoa Điềm viết:
Trong anh và em hôm nay
Đều có một phần Đất nước
Trong lửa đạn chiến tranh, trong sự anh dũng hi sinh của đồng bào mình, sự tàn bạo của quân thù, con người tra sẽ cảm nhận rõ hơn và sâu sắc hơn về đất nước, về truyền thống cha ông... Trường ca "Mặt đường khát vọng” của Nguyễn Khoa Điềm đã viết trong một hoàn cảnh như thế để rồi từ đó ngân lên những câu thơ thật xúc động, những lời thơ thật yêu thương về Đất mẹ Việt Nam.
Khi ta lớn lên Đất nước đã có rồi,
Đất nước có trong những cái "ngày xửa ngày xưa”
...mẹ thường hay kể.........
Gợi trăm màu trên trăm dáng sông xuôi”.
Chỉ có một chương trong trường ca, Nguyễn Khoa Điềm đã thể hiện một sức cảm nhận khá tinh tế và toàn diện về hai chữ "Đất nước” thiêng liêng. Để rồi khi đọc xong tôi đã có cho mình một định nghĩa thật cụ thể về Đất nước. Đất nước ư? Có gì xa lạ đâu. Hãy nhìn vào lịch sử, vào cuộc sống quanh bạn và nhìn vào cả tâm hồn của bạn nữa. Đất nước chính là nơi đó. Đất nước là phong tục tập quán, là bản sắc văn hoá, là truyền thống muôn đời của cha ông. Đất nước là mảnh đất dưới chân ta, là ngọn núi, con sông... của mình dưới trời Và đặc biệt, Đất nước luôn ở bên ta, ở trong ta trong mỗi nấc thang cuộc đời đấy thôi.
Trong anh và em hôm nay
Đều có một phần Đất nước
Khi ta cất tiếng khóc chào đời, mẹ cha ta đã giành cho ta tình yêu thương vô hạn, Đất nước đã giành cho ta những cái "ngày xửa ngày xưa” qua giọng kể của bà, những lời ru "ầu ơ” ngọt ngào bên cánh võng.
Đất nước có trong những cái "ngày xửa ngảy xưa”...mẹ thường hay kể”
Ca dao, dân ca, những câu chuyện cổ tích, ở đó có tâm hồn cha ông, có điệu hồn dân tộc mà mỗi bé thơ khi cất tiếng khóc chào đời đều được lắng nghe và bay lên cùng ước mơ cổ tích trong ngần. Những câu chuyện cổ, những lời ru ấy là tiếng vọng về của cha ông ta, đã ấp ủ, vỗ về ta trong giấc ngủ say nồng của tuổi thơ và hơn thế còn tạo cho la một niềm tin. Niềm tin ấy có thể sẽ theo ta suốt cuộc đời - niềm tin về hạnh phúc con người:
Ta lớn lên bằng niềm tin rất thật
Của bao nhiêu hạnh phúc có trên đời
Dầu phải khi cay đắng dập vùi
Rằng cô Tấm cũng về làm Hoàng hậu
Ta dần lớn lên, chập chững những bước đi đầu tiên trên mặt đất và bập bẹ hai tiếng “ mẹ, cha” ngọng ngịu. Tiếng nói đầu tiên là tiếng "mẹ” yêu thương, tiếng nói đầu liên của ta cũng là tiếng nói của đất nước của cha ông ta có tự bao đời:
Họ truvền giọng điệu cho con tập nói
Tiếng nói ấy chính là "Hồn thiêng sông núi” (Huy Cận), là "Tấm lụa hứng vong hồn cha ông ta” (Hoài Thanh). Ngay từ tiếng nói đầu tiên ấy, ta đã trở thành con người đất Việt, "hồn thiêng sông núi” đã bắt đầu hình thành mạch ngầm trong huyết quản của ta.
Đất nước cũng lớn lên cùng những nhận thức về cuộc sống xung quanh chúng ta, cũng những hiểu biết về những giá trị văn hoá của cha ông để lại bởi vì đất nước có gì xa lạ đâu. Nó là những câu ca dao, dân ca, những câu chuyện những phong tục tập quán đẹp đẽ, lâu đời... Hiểu biết, trân trọng những gì cha ông để lại chính là ta hiểu về đất nước và đất nước nằm trong ta tự bao giờ. Chính vì thế, Nguyễn Khoa Điềm đã khái quát thật chính xác.
Trong anh và em hôm nay
Đều có một phần Đất nước
Phần "Đất nước” trong ta không ngừng lớn lên từ sự quan sát và cảm hiểu thiên nhiên, lịch sử, truyền thống đất nước, từ sự rung động đẹp đẽ trước một tác phẩm văn học dân tộc. Phải nói rằng, ngay từ khi ta sinh ra văn học đã giúp ra rất nhiều trong việc hình thành nuôi dưỡng phần đất nước trong tâm hồn chúng ta. Khi còn nằm trong nôi, đó là những câu ca dao, cổ tích... Lớn lên một chút là những tác phẩm văn học được học và tiếp xúc trên ghế nhà trường và trong cuộc sống. Khi tôi được làm quen với "phần đất nước” của Nguyễn Khoa Điềm - chương "Đất nước” - tôi cảm thấy mình lớn hơn nhiều trong nhận thức về núi sông, con người quê tôi, trong nhận thức về bản thân mình, về tiếng nói của dân tộc tôi. Nguyễn Khoa Điềm đã giúp tôi làm phong phú, đa dạng phần đất nước trong tôi nhờ tác phẩm của ông.
Trong anh và em hôm nay
Đều có một phần Đất nước
Câu thơ thật nhẹ nhàng mà thấm thìa. Với chương V - "Đất nước” Nguyễn Khoa Điềm cho ta gặp gỡ "phần Đất nước” trong ông, cho ta liếp xúc, hiểu thêm về một đất nước kiên cường, bất khuất mà cũng nhân ái chan hoà; thấm thía, hơn một chân lí "Đất nước này là đất nước Nhân dân”. Có thể, trước đây ta đã từng biết đến hình núi Vọng Phu cô đơn mà thuỷ chung; đến đất tổ Hùng Vương nhiều truyền thống, đến hòn Trống Mái bất diệt với trời xanh... nhưng liệu đã một lần ta tự hỏi những công trình đó là do đâu mà có, liệu đã có một lần nào ta nhìn cảnh đẹp mà nghĩ đến người làm nên nó, Nguyễn Khoa Điềm đã giúp bù đắp khoảng trống ấy.
Những người vợ nhớ chồng còn góp cho Đất Nước những núi Vọng Phu
... Những người dân nào đã góp tên Ông Đốc, Ông Trang, Bà Đen, Bà Điểm
Nguyễn Khoa Điềm đã đưa đến cho la một cái nhìn theo chiều sâu dân tộc. Không dừng lại ở cảnh thiên nhiên thuần tuý, ông còn nghĩ đến những con người làm nên nó - những con người bình thường, vô danh. Có thể tôi đã đến Hạ Long nhưng chưa bao giờ tôi nghĩ đến được "những con cóc, con gà quê hương đã góp cho Hạ Long thành thắng cảnh”. Tôi đã thấm thìa một bài học về cách nhìn sự vật ở chiều sầu của nó. Tác giả đã giúp tôi hiểu sâu sắc về những nơi tôi đã đến, biết thêm những nơi tôi chưa đến. Tôi chưa một lần được đến với Quang nam - đến với Bút non Nghiên nhưng trong tôi đã có hình ảnh về những ngọn núi đẹp - gắn với truyền thuyết về những người học trò nghèo. Tôi biết thêm về dòng sông cửu Long xanh thẳm - bóng hình của những con rồng lộng lẫy; biết thêm về Ông Đốc, Ông Trang, Bà Đen, Bà Điểm nơi Nam Bộ xa xôi. Trong tôi hình thành một ước mong sẽ có một ngày được đến những nơi đó ngắm nhìn cảnh đẹp và thấm thía hơn công lao của nhân dân muôn đời.
Nguyễn Khoa Điềm đã nêu bật lên được một chân lí "đất nước của nhân dân”. Giản dị vậy thôi nhưng nó hàm chứa trong đó một tư tưởng lớn:
Advertisements (Quảng cáo)
Và ở đâu trên khắp ruỗng đồng gò bãi
Chẳng mang một dáng hình, một ao ước, một lối sống ông cha
Không chỉ có Vịnh Hạ Long, có núi Vọng Phu, có đền Hùng... mà ở đáu trên đát nước Việt Nam này cũng in dấu bàn tay lao động của con người, cũng ghi lại tập tục, những ước mơ về cuộc sống của ông cha... Để có được cuộc hôm nay là bốn nghìn năm dựng xây và bảo vệ Tổ quốc của biết bao thế hệ, bao con người. Nhân dân ta đã tạo nên Đất nước, gìn giữ mảnh đất bằng máu xương của mình, mang lại linh hồn cho nó bằng đời sống phong phú của. Nhờ có con người như thế mới có được Việt Nam hôm nay:
Con gái, con trai bàng tuổi chúng ta
Cần cù, làm lụng
Khi có giặc người con trai ra trận
Ngày giặc đến nhà thì đàn bà cũng đánh
Khi hoà bình, bằng bàn tay lao động, họ mang lại màu xanh bất tận cho đất ; thân yêu. Nhìn lại bất cứ thời kì nào, ta cũng thấy hình ảnh họ "cần cù, làm và anh dũng chiến đấu. Bài thơ đã buộc tôi phải quay lại nhìn vào lịch sử ở một góc độ khác để rồi từ đó trong tôi có một sự biết ơn và kính yêu vô hạn với những con người như thế. Tôi chưa có một cái tên cụ thể của họ, tôi chỉ biết gọi họ bằng hai tiếng "Nhân Dân” bình dị như chính cuộc đời họ vậy.
Không chỉ dựng xây đất nước, Nhân Dân chính là người gìn giữ, bảo vệ và làm trong sáng hơn truyền thống, điệu hồn dân tộc.
Họ truyền giọng điệu mình cho con tập nói
Họ gánh theo tên xã, tên làng trong mỗi chuyển di dân
Đã biết bao thế hệ đi qua, chúng ta có Việt Nam hôm nay. Nhưng thế hệ nay phải làm gì để đất nước ta đến được "những tháng ngày mơ mộng”
Em ơi em Đất Nước là máu xương của mình Phải biết gắn bó và san sẻ Phải biết hoá thân cho dáng hình xứ sở Làm nên Đất Nước muôn đời...
Đoạn trích đã mang đến cho tôi những nhận thức và tinh cảm mới mẻ về Đất nước. Không chỉ có thế, đoạn trích còn chỉ rõ cho tôi và bạn - thế hệ hôm nay – phải làm gì cho đất nước, non sông. Mảnh đất này đã thấm biết bao xương máu, mồ hôi và nước mắt của thế hệ đã qua, mảnh đất này là sự hoá thân của bao người con gái, con trai. Điều có ý nghĩa duy nhất mà chúng ta có thể làm được để thể hiện lòng biết ơn với thế hệ đã qua là phải học tập để dựng xây, gìn giữ, bảo vệ những thành quả muôn đời của cha ông ta, để những đứa trẻ khi sinh ra nếu có được cái hạnh phúc lớn lao, có được "niềm tin rất thật” về "hạnh phúc có trên đời”, để cho mỗi người Việt Nam có "một phần Đất Nước” cho riêng mình thật phong phú, đa dạng mà cũng thật giản dị, gần gũi.
Chương V - "Đất Nước” được bao bọc bởi không khí của văn hoá dân gian Nguyễn Khoa Điềm đã sử dụng rất linh hoạt và sáng tạo "phần Đất Nước” về ngôn ngữ dân tộc của mình. Đó không chỉ là cách sử dụng là thủ pháp nghệ thuật mà qua đó nó tập trung thể hiện tư tưởng chủ đạo, linh hồn của đoạn trích "Đất Nước của Nhân Dân”. Đọc đoạn trích, tôi thấy vốn liếng về văn hoá dân gian của mình thật quá ít ỏi và tài năng của Nguyễn Khoa Điềm trong việc sử dụng có sáng tạo ngôn ngữ dân tộc thật tài tình. Có khi ông trích nguyên văn một câu ca dao:
Đất là nơi con chim phượng hoàng bay về hòn núi bạc
Nước là nơi con cú ngư ông móng nước biển khơi
Nhưng có khi chỉ bằng rất ít từ ông đã gợi tả lên một truyền thuyết:
Đất là nơi Chim về
Nước là nơi Rồng ở
Lạc Long Quân và Ấu Cơ Đẻ ra đồng bào ta trong bọc trứng
Hay:
Những người vợ nhớ chồng còn góp cho đất nước...
Là người Việt Nam, ai chẳng hiểu về truyền thuyết Rồng Tiên bất hủ câu chuyện của một đôi vợ chồng yêu nhau mà đầy bất hạnh đớn đau, để cho đất nước một dáng hình Vọng Phu khắc khoải đợi chờ.
Bằng một câu thơ, Nguyễn Khoa Điềm vừa gợi được một câu ca dao, vừa được bài học qua cầu ca dao đó:
Dạy anh biết yêu em từ thuở trong nôi
Biết quý công cầm vàng những ngày lặn lội
Đọc đoạn trích, ta càng hiểu hơn vẻ giàu đẹp và tinh tế của tiếng Việt thể diễn tả được nhiều biến thái của tầm trạng con người.
Đoạn trích là những câu thơ có phần tự do nhưng vẫn đi vào lòng người thấm thía ngay cả ở những lời tưởng khô cứng nhất.
Em ơi em, đất nước là máu xươngcủa mình
Phải biết gắn bó và san sẻ.
Đọc những dòng thơ của Nguyễn Khoa Điềm ta hiểu hơn, yêu hơn, thương hơn đất nước của mình. Yêu hơn quá khứ, hiện tại và hy vọng nhiều ở tương lai. Ta lớn lên, tự tin vững bước trên đường đời để xây dựng đất nước hiện tại và tương lai xứng với tầm vóc của lịch sử của quá khứ. Ta thấy tự hào, thân thương và thiêng liêng hơn khi biết trong mình có một phần đất nước.