Bài 2. Khoan dung - GDCD 9 Cánh diều: Dựa vào những biểu hiện của khoan dung, em hãy nhận xét về thái độ...

Mở đầu

Gợi ý giải câu hỏi Mở đầu trang 11

Em hãy tìm và chia sẻ ý nghĩa của một số câu ca dao, tục ngữ, thành ngữ về khoan dung mà em biết

Em quan sát hình ảnh và dựa vào hiểu biết của bản thân để hoàn thành câu hỏi

Ca dao, tục ngữ, thành ngữ về lòng khoan dung

1. Đánh kẻ chạy đi, không ai đánh người chạy lại

=>Ý nghĩa: Khi ai đó đã nhận ra sai lầm và quay lại xin lỗi, chúng ta nên rộng lượng tha thứ, không truy cứu thêm lỗi lầm.

2. Bàn tay có ngón ngắn ngón dài

=>Ý nghĩa: Nhấn mạnh rằng mọi người đều có điểm mạnh và điểm yếu, không ai hoàn hảo. Vì vậy, cần biết chấp nhận và khoan dung với sự khác biệt của người khác.

3. Đất có chỗ bồi chỗ lở, ngựa có con dở con hay.

=>Ý nghĩa: Nhấn mạnh rằng trong cuộc sống, có những điều tốt và không tốt. Chúng ta nên biết chấp nhận và khoan dung với những khuyết điểm và khó khăn.

4. Một cây có cành bổng cành la

=>Ý nghĩa: Tất cả mọi thứ đều có sự đa dạng và khác biệt, kể cả trong cùng một cây. Do đó, chúng ta nên biết khoan dung và chấp nhận sự khác biệt giữa người với người.

6. Mía có đốt sâu đốt lành

=>Ý nghĩa: Tương tự như những câu trên, câu này nhấn mạnh rằng không có gì hoàn hảo, ngay cả trong một cây mía. Chúng ta nên biết chấp nhận và tha thứ những khuyết điểm của người khác.

Khám phá 1

Đáp án câu hỏi Khám phá 1 trang 12

Em hãy đọc thông tin và trả lời câu hỏi

Thông tin 1

“Bình Ngô đại cáo” của Nguyễn Trãi là một áng thiên cổ hùng văn không chỉ cho thấy một trang sử hào hùng của dân tộc mà còn mang đến cảm nhận sâu sắc về truyền thống khoan dung của cha ông ta:

“Quân giặc các thành khốn đốn, cởi giáp ra hàng.

Tướng giặc bị cầm tù, như hồ đói vẫy đuôi xin cứu mạng,

Thần vũ chẳng giết hại, thể lòng trời ta mở đường hiểu sinh.

Mã Ki, Phương Chính cấp cho năm trăm chiếc thuyền, ra đến biển mà vẫn hồn bay phách lạc;

Vương Thông, Mã Anh phát cho vài nghìn cỗ ngựa, về đến nước mà vẫn tim đập chân run.

Họ đã tham sống sợ chết, mà hoà hiểu thực lòng,

Ta lấy toàn quân là hơn, để nhân dân nghỉ sức”.

(Theo Bùi Văn Nguyên (Chủ biên) (2000), Tổng tập văn học Việt Nam, Tập 4, NXB Khoa học xã hội, Hà Nội, trang 64)

Thông tin 2

Trong “Tuyên ngôn Độc lập” của nước Việt Nam Dân chủ Cộng hoà, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã chỉ rõ: “Trước ngày 9 tháng 3, biết bao lần Việt Minh đã kêu gọi người Pháp liên minh để chống Nhật. Bọn thực dân Pháp đã không đáp ứng, lại thẳng tay khủng bố Việt Minh hơn nữa. Thậm chí đến khi thua chạy, chúng còn nhẫn tâm giết nốt số đông tù chính trị ở Yên Bái và Cao Bằng.

Tuy vậy, đối với người Pháp, đồng bào ta vẫn giữ một thái độ khoan hồng và nhân đạo. Sau cuộc biến động ngày 9 tháng 3, Việt Minh đã giúp cho nhiều người Pháp chạy qua biên thuỳ, lại cứu cho nhiều người Pháp ra khỏi nhà giam Nhật và bảo vệ tính mạng và tài sản cho họ”.

(Theo Hồ Chí Minh toàn tập, Tập 4 (2000), NXB Chính trị quốc gia, Hà Nội, trang 10-11)

a. Em hãy nêu việc làm của nhân dân ta trong những thông tin trên và cho biết ý nghĩa của những việc làm đỏ.

b. Em hãy xác định các biểu hiện của khoan dung và cho biết thế nào là khoan dung.

Em đọc kĩ thông tin để trả lời các câu hỏi

a. Những việc làm của nhân dân ta

Thông tin 1:

- Tha cho các tướng giặc bị cầm tù, không giết hại họ dù họ đã từng là kẻ thù hung bạo

- Nguyễn Trãi cho Mã Ki và Phương Chính năm trăm chiếc thuyền để ra đến biển

- Vương Thông và Mã Anh được cấp vài nghìn cỗ ngựa để về nước an toàn

Thông tin 2:

- Việt Minh kêu gọi người Pháp liên minh để chống Nhật dù trước đó Pháp đã thẳng tay khủng bố Việt Minh

- Việt Minh giúp nhiều người Pháp chạy qua biên giới, cứu nhiều người Pháp ra khỏi nhà giam Nhật và bảo vệ tính mạng, tài sản cho họ sau cuộc biến động ngày 9 tháng 3

Ý nghĩa của những việc làm đó

- Thể hiện tinh thần của những việc làm đó

- Tạo nền tảng hòa bình, ổn định lâu dài

- Tôn trọng nhân phẩm và quyền sống của con người

b. Các biểu hiện của khoan dung

- Tha thứ cho người khác khi họ biết hối hận và sửa chữa lỗi lầm

- Tha thứ cho chính mình

- Không cố chấp, hẹp hòi, định kiến,…

Khoan dung là rộng lòng tha thứ

Khám phá 2

Hướng dẫn giải câu hỏi Khám phá 2 trang 13

Em hãy đọc trường hợp và trả lời câu hỏi

Trường hợp 1

Bạn K đã được cả nhóm giao nhiệm vụ xây dựng bài thuyết trình. Tuy nhiên, do chủ quan và thiếu sự chuẩn bị kĩ lưỡng, bài thuyết trình của K không tốt và bị phê bình. K cảm thấy có lỗi với nhóm và tự trách mình đã không hoàn thành nhiệm vụ nhóm giao.

Trường hợp 2

T và H từng là bạn thân của nhau. Một lần, T đã vô tình gây ra lỗi với H. Hối hận vì lỗi lầm của mình, T đã sửa chữa và nhiều lần xin lỗi H nhưng H vẫn không chấp nhận

a. Dựa vào những biểu hiện của khoan dung, em hãy nhận xét về thái độ, hành vi của các bạn học sinh trong mỗi trường hợp trên. Theo em, thái độ, hành vi của bạn nào thể hiện lòng khoan dung?

b. Từ hai trường hợp trên, em hãy nêu các việc làm thể hiện lòng khoan dung và những việc làm chưa khoan dung của bản thân

a. Em đọc kĩ các trường hợp kết hợp quan sát hình ảnh để đưa ra nhận xét của bản thân.

b. Em liên hệ thực tế để nêu những việc làm tương ứng

b.

Luyện tập 1

Gợi ý giải câu hỏi Luyện tập 1 trang 14

Em đồng tình, không đồng tình với ý kiến nào dưới đây? Vì sao?

A. Khoan dung là tha thứ cho mọi lỗi lầm của người khác

B. Khoan dung không chỉ là tha thứ cho người khác, mà còn là tha thứ cho chính mình

C. Không bao giờ phê bình người khác là biểu hiện của khoan dung

D. Khoan dung là tha thứ cho người khác ngay cả khi họ không biết hối hận

E. Đối lập với khoan dung là hẹp hòi, ích kỉ

Em đọc kĩ các ý kiến và dựa vào kiến thức đã học để nhận xét, đánh giá

A. Không đồng tình. Vì tha thứ cho mọi lỗi lầm của người khác mà không cân nhắc đến hoàn cảnh và mức độ nghiêm trọng của lỗi lầm có thể dẫn đến hậu quả tiêu cực. Đôi khi, sự tha thứ cần đi kèm với việc đối thoại, giáo dục và sửa chữa hành vi để tránh tái phạm.

B. Đồng tình. Vì khoan dung không chỉ dừng lại ở việc tha thứ cho người khác mà còn bao gồm việc chấp nhận và tha thứ cho chính mình. Điều này giúp con người sống một cuộc sống nhẹ nhàng hơn, không bị gánh nặng bởi những lỗi lầm và sai lầm của bản thân, từ đó có thể cải thiện và phát triển bản thân.

C. Không đồng tình. Vì khoan dung không có nghĩa là không bao giờ phê bình người khác. Phê bình mang tính xây dựng có thể giúp người khác nhận ra lỗi lầm và sửa chữa. Quan trọng là cách thức và mục đích phê bình phải mang tính tích cực và xây dựng, không nhằm hạ bệ hay làm tổn thương người khác.

D. Không đồng tình. Vì tha thứ cho người khác ngay cả khi họ không biết hối hận là một hành động cao đẹp và có thể giúp người tha thứ cảm thấy nhẹ nhõm hơn. Tuy nhiên, việc người khác không biết hối hận có thể khiến họ tiếp tục hành động sai trái. Do đó, sự tha thứ cần đi kèm với việc giáo dục và khuyến khích sự hối lỗi để tạo ra sự thay đổi tích cực.

E. Đồng tình. Hẹp hòi và ích kỉ là những đặc điểm trái ngược hoàn toàn với khoan dung. Người khoan dung có tấm lòng rộng mở, sẵn sàng tha thứ và chấp nhận người khác, trong khi người hẹp hòi và ích kỉ thường chỉ quan tâm đến lợi ích cá nhân và khó lòng tha thứ cho lỗi lầm của người khác.

Luyện tập 2

Gợi ý giải câu hỏi Luyện tập 2 trang 14

Em hãy xử lý các tình huống dưới đây:

a. Bố mẹ giao cho V nhiêm vụ dọn dẹp nhà cửa mỗi ngày nhưng V thường xuyên mải chơi quên việc. Dù bố mẹ đã nhắc nhiều lần nhưng V vẫn không thay đổi. Một lần, có khách đến chơi nhà, V chợt nhận thấy bố mẹ rất ngượng với khách khi nhà cửa bừa bộn.

Nếu là bố mẹ của V, em sẽ ứng xử như thế nào?

b. Gia đình bà A luôn không tuân thủ các quy định chung của tập thể, hay to tiếng với mọi người trong khu phố. Mặc dù tổ trưởng dân phố đã nhắc nhở nhiều lần nhưng gia đình bà A vẫn không thay đổi. Qua thời gian, bà A nhận thấy hàng xóm lạnh nhạt, xa lánh thì cảm thấy ngượng ngùng và hối lỗi. Trong cuộc họp của tổ dân phố, bà A đã có lời xin lỗi với bà con tổ dân phố và hứa sẽ sửa đổi.

Nếu là hàng xóm của bà A, em sẽ ứng xử như thế nào?

Em đọc kĩ 2 trường hợp và dựa vào kiến thức đã học để giải quyết

a. Nếu là bố mẹ của V, em sẽ:

- Thảo luận một cách trực tiếp và nghiêm túc với V về việc ông và bà giao phó nhiệm vụ dọn dẹp nhà cửa và ý nghĩa của việc này.

- Thể hiện sự quan tâm và sẵn lòng hỗ trợ V trong việc hoàn thành nhiệm vụ hàng ngày.

- Thiết lập một lịch trình cụ thể và minh bạch để giúp V tự quản lý thời gian và công việc.

- Xác định rõ ràng những hậu quả của việc không tuân thủ nhiệm vụ, như ảnh hưởng đến hình ảnh của gia đình khi có khách đến chơi.

- Khuyến khích V phát triển trách nhiệm và tự giác hơn trong việc hoàn thành công việc gia đình.

b. Nếu là hàng xóm của bà A, em sẽ:

- Chấp nhận lời xin lỗi và cam kết sửa đổi từ bà A một cách mở lòng và tử tế.

- Hiểu và tha thứ cho bà A vì đã nhận ra lỗi lầm và muốn cải thiện mối quan hệ với cộng đồng.

- Hỗ trợ và động viên bà A trong quá trình điều chỉnh hành vi và thái độ để hòa nhập và hòa hợp với hàng xóm.

- Mở lòng đón nhận bà A trở lại vào cộng đồng và tạo điều kiện cho bà có cơ hội để thể hiện sự thay đổi tích cực.

Luyện tập 3

Đáp án câu hỏi Luyện tập 3 trang 14

Có ý kiến cho rằng, sức mạnh của lòng nhân ái và bao dung có thể cảm hóa được lỗi lầm của con người. Từ những hiểu biết của em về khoan dung, em hãy thuyết trình về ý kiến trên và lấy ví dụ thực tế để chứng minh.

Em dựa vào gợi ý sau để viết bài thuyết trình

- Lòng nhân ái và bao dung là gì?

- Sức mạnh của lòng nhân ái và bao dung

- Ví dụ thực tế

- Kết luận

Có ý kiến cho rằng, sức mạnh của lòng nhân ái và bao dung có thể cảm hóa được lỗi lầm của con người. Vậy, lòng nhân ái và bao dung là gì? Lòng nhân ái là tình yêu thương, sự quan tâm và giúp đỡ lẫn nhau giữa con người. Bao dung là sự tha thứ, chấp nhận và bỏ qua những lỗi lầm của người khác. Khi kết hợp lại, lòng nhân ái và bao dung tạo nên một sức mạnh vô cùng lớn lao trong việc xây dựng mối quan hệ, hòa giải và cải thiện bản thân mỗi người.

Sức mạnh của lòng nhân ái và bao dung thể hiện qua nhiều khía cạnh. Thứ nhất, nó tạo ra một môi trường tích cực, nơi mọi người cảm thấy an tâm, không bị áp lực bởi sự phán xét. Điều này khuyến khích họ thừa nhận lỗi lầm và nỗ lực cải thiện bản thân. Thứ hai, lòng nhân ái và bao dung khơi gợi lòng tự trọng và trách nhiệm. Sự bao dung không chỉ đơn thuần là tha thứ, mà còn là một cách nhắc nhở người khác về giá trị của họ và khuyến khích họ sống đúng với những giá trị đó. Khi được tha thứ, con người cảm thấy biết ơn và có động lực để không tái phạm. Thứ ba, lòng nhân ái và bao dung thúc đẩy sự phát triển cá nhân. Nó giúp con người học hỏi từ sai lầm và trưởng thành, thay vì bị ám ảnh bởi lỗi lầm trong quá khứ, họ có thể tập trung vào việc phát triển những phẩm chất tốt đẹp và cải thiện hành vi.

Ví dụ thực tế minh chứng cho sức mạnh của lòng nhân ái và bao dung là câu chuyện của Nelson Mandela. Nelson Mandela, người từng bị giam cầm suốt 27 năm vì đấu tranh chống chế độ phân biệt chủng tộc ở Nam Phi. Khi trở thành Tổng thống, ông đã không chọn cách trả thù, mà thay vào đó, ông đã áp dụng lòng nhân ái và bao dung để hòa giải dân tộc. Chính sự bao dung của Mandela đã giúp Nam Phi chuyển từ một đất nước đầy chia rẽ thành một quốc gia đoàn kết và phát triển. Một ví dụ khác là các trung tâm hỗ trợ tái hòa nhập cộng đồng cho những người từng phạm tội. Bằng cách cung cấp các chương trình giáo dục, hỗ trợ tâm lý và việc làm, các trung tâm này giúp họ cảm thấy được chấp nhận và có cơ hội làm lại cuộc đời. Rất nhiều người đã vượt qua được quá khứ lỗi lầm của mình và trở thành những công dân có ích cho xã hội.

Lòng nhân ái và sự bao dung không chỉ là những phẩm chất đạo đức cao quý, mà còn là những công cụ mạnh mẽ để cảm hóa và thay đổi con người. Chúng ta hãy cùng nhau học cách bao dung, yêu thương và giúp đỡ lẫn nhau, để xây dựng một xã hội tốt đẹp hơn, nơi mọi người đều có cơ hội sửa sai và phát triển. Chính vì vậy, lòng nhân ái và bao dung không chỉ mang lại lợi ích cho người nhận, mà còn tạo ra một môi trường xã hội tích cực và phát triển.

Luyện tập 4

Hướng dẫn giải câu hỏi Luyện tập 4 trang 15

Em hãy kể lại một vài tình huống mà em đã thể hiện lòng khoan dung với mọi người và với chính bản thân mình

Em liên hệ bản thân để hoàn thành bài tập

Vận dụng 1

Gợi ý giải câu hỏi Vận dụng 1 trang 15

Em hãy sưu tầm một câu chuyện về sự khoan dung và chia sẻ điều em có thể học tập, vận dụng cho bản thân từ câu chuyện đó

Em tìm hiểu thêm từ sách báo, internet để hoàn thành bài tập

Năm 1946, khi cuộc kháng chiến chống Pháp diễn ra ác liệt, một sĩ quan Pháp đã bị quân đội Việt Minh bắt giữ. Thay vì đối xử thô bạo hay trừng phạt, chủ tịch Hồ Chí Minh đã ra lệnh đối xử tử tế và nhân đạo với người sĩ quan này. Người đã yêu cầu cung cấp đầy đủ lương thực, chăm sóc y tế và đảm bảo an toàn cho tù binh.

Chủ tịch Hồ Chí Minh còn viết thư gửi cho gia đình sĩ quan Pháp, báo tin về tình trạng sức khỏe của ông ta và cam kết rằng sẽ đối xử tốt cho đến khi có thể trao trả về cho gia đình. Sự khoan dung và nhân ái của Người không chỉ làm thay đổi thái độ của viên sĩ quan Pháp mà còn gây ấn tượng mạnh mẽ đối với gia đình và chính quyền Pháp.

Bài học và vận dụng cho bản thân:

- Nhân đạo trong mọi hoàn cảnh

- Tha thứ giúp chúng ta vượt qua hận thù và xây dựng mối quan hệ tốt đẹp hơn.

- Hành động khoan dung và nhân đạo của chủ tịch Hồ Chí Minh đã trở thành nguồn cảm hứng cho nhiều người. Chúng ta nên học cách truyền cảm hứng bằng chính những hành động tốt đẹp của mình.

- Sự nhân đạo và khoan dung giúp xây dựng lòng tin và uy tín. Khi chúng ta đối xử tốt với người khác, kể cả những người từng là đối thủ, chúng ta tạo dựng được sự tôn trọng và niềm tin từ họ.

Vận dụng 2

Gợi ý giải câu hỏi Vận dụng 2 trang 15

Em hãy viết một lá thư khuyên bạn/người thân khi biết bạn/người thân vẫn còn day dứt về việc mắc lỗi của họ

Em liên hệ thực tế để viết thư

Hà Nội, ngày … tháng … năm ….

Thân gửi Minh,

Mình hy vọng khi nhận được lá thư này, bạn vẫn khỏe mạnh và bình an. Mình viết thư này bởi vì mình biết bạn vẫn đang day dứt về lỗi lầm đã xảy ra. Mình muốn chia sẻ một vài suy nghĩ và hy vọng rằng chúng sẽ giúp bạn cảm thấy nhẹ nhõm hơn.

Trước hết, mình muốn nói rằng ai trong chúng ta cũng có lúc mắc lỗi. Điều quan trọng không phải là chúng ta đã phạm sai lầm, mà là cách chúng ta đối mặt và học hỏi từ chúng. Mình tin rằng, chính những sai lầm đó sẽ giúp chúng ta trưởng thành và trở nên tốt hơn.

Hãy nhớ rằng, không có ai là hoàn hảo. Mỗi người đều có những lúc lầm lỗi và quan trọng là chúng ta biết thừa nhận và sửa chữa. Mình rất khâm phục bạn vì đã nhận ra lỗi lầm của mình và đang nỗ lực để cải thiện. Điều đó chứng tỏ bạn có một tâm hồn cao đẹp và một trái tim biết suy nghĩ.

Đừng để quá khứ giam cầm bạn trong sự hối tiếc và tự trách. Hãy nhìn về phía trước và nghĩ đến những điều tốt đẹp mà bạn có thể làm. Mình tin rằng, bạn có thể biến những sai lầm thành những bài học quý giá, giúp bạn trưởng thành và mạnh mẽ hơn.

Nếu bạn cảm thấy cần nói chuyện hoặc cần sự hỗ trợ, mình luôn ở đây để lắng nghe và chia sẻ. Chúng ta không cần phải tự mình đối diện với mọi khó khăn. Bạn có mình và rất nhiều người yêu thương, sẵn sàng giúp đỡ.

Hãy học cách khoan dung với chính bản thân mình. Tha thứ cho chính mình là bước đầu tiên để bạn có thể bước tiếp và làm nhiều điều tốt đẹp hơn trong cuộc sống. Hãy tự nhủ rằng bạn đang làm hết sức mình để sửa chữa và phát triển.

Mình tin tưởng vào bạn và biết rằng bạn sẽ vượt qua được giai đoạn khó khăn này. Hãy nhớ rằng, mình luôn ở bên cạnh bạn.

Thân mến,

Lam