1. Trong bài Khóc Dương Khuê, Nguyễn Khuyến viết:
Bác Dương thôi đã thôi rồi,
Nước mây man mác ngậm ngùi lòng ta.
( Nguyễn Khuyến, Khóc dương Khuê)
Hai câu thơ trên không có từ nào mới đến mức xa lạ. Các từ đều khá quen thuộc đối với mỗi chúng ta. Song cũng trong hai câu này, có từ thôi (từ thứ hai) dược nhà thơ dùng với nghĩa mới. Nghĩa gốc của từ thôi vốn là chấm día, kết thúc một hoạt động nào đó (thôi học, thôi việc...). Nhưng trong câu thơ của Nguyễn Khuyến, từ thôi (thứ hai) được dùng với nghĩa chấm dứt, kết thúc cuộc đời, cuộc sống. Cách dùng này là sự sáng tạo nghĩa mới cho từ thôi. Nó thể hiện rõ dấu ấn lời nói cá nhân của Nguyễn Khuyến.
2. Về cách sắp đặt từ ngữ trong hai câu thơ:
Xiên ngang mặt đất, rêu từng đám,
Đâm toạc chân mây, đá mấy hòn.
Advertisements (Quảng cáo)
(Hồ Xuân Hương -Tự tình)
Hai câu thơ của Hồ Xuân Hương dùng toàn những từ ngữ quen thuộc nhưng trật tự sắp xếp cũng như cách phối hợp giữa chúng thể hiện những nét sáng tạo riêng, độc đáo của tác giả:
- Các cụm danh từ (rêu từng đám, dá mấy hòn) đểu đảo danh từ trung tâm lên trước tổ hợp định từ + danh từ chỉ loại.
- Các câu đểu có hình thức đảo trật tự cú pháp: sắp xếp bộ phận vị ngữ (động từ + bổ ngữ: xiên ngang - mặt đất, đâm toạc - chân mây) lên trước chủ ngữ (rêu íừtìg đám, đá mấy hòn).
Sự sắp xếp của Hồ Xuân Hương khiến cho bức tranh thiên nhiên được miêu tả trong hai câu thơ hiện lên sắc sảo, đầy cá tính. Nó vừa tạo nên âm hưởng, vừa tô đậm các hình tượng thơ đồng thời cũng thể hiện nổi bật tâm trạng của nhân vật trữ tình.
3. Quan hệ giữa ngôn ngữ chung và lời nói cá nhân là quan hộ giữa cái chung và cái riêng. Trong hiện thực, có rất nhiều hiện tượng cũng có mối quan hệ như vậy:
- Ví dụ: một chiếc tivi Samsung là sự hiện thực hoá của loại máy thu hình. Nó mang đầy đủ những đặc điểm chung của thể loại máy này (có bóng hình, có loa...) song nó lại mang những đặc điểm riêng của thương hiệu.
- Có thể nêu ví dụ khác về mối quan hệ giữa giống loài và từng cá thể, chẳng hạn: giữa chim bồ câu với loài chim, giữa một con cá cụ thể với một loài cá...