1. Bốn câu thơ đầu gợi lên khung cảnh mùa xuân
- Hai câu đầu vừa nói thời gian vừa gợi không gian mùa xuân. Ngày xuân thấm thoắt trôi mau như thoi dệt cửi, tiết trời đã bước sang tháng ba. Trong tháng cuối cùng của mùa xuân, những cánh chim én vẫn rộn ràng bay liệng giữa bầu trời trong sáng như thoi đưa.
- Bức họa tuyệt đẹp về mùa xuân là hai câu thơ: “Cỏ non xanh tận chân trời, Cành lê trắng điểm một vài bông hoa”. Thảm cỏ non trải rộng tới chân trời là gam màu nền cho bức tranh xuân. Trên nền màu xanh non ấy điểm xuyết một vài bông hoa lê trắng. Màu sắc có sự hài hòa mức tuyệt diệu. Tất cả đều gợi lên vẻ đẹp riêng của mùa xuân: mới mẻ tinh khôi, giàu sức sống (cỏ non), khoáng đạt, trong trẻo (xanh tận ch trời), nhẹ nhàng, thanh khiết (trắng điểm một vài bông hoa). Chữ “điểm” làm cho cảnh vật trở nên sinh động, có hồn chứ không tĩnh tại.
2. Tám câu thơ tiếp gợi lên khung cảnh lễ hội trong tiết Thanh minh:
Thanh minh trong tiết tháng ba,
Lễ là tảo mộ hội là đạp thanh.
Gần xa nô nức yến anh,
Chị em sắm sửa bộ hành chơi xuân.
Dập dìu tài tử giai nhân,
Ngựa xe như nước áo quân như nêm.
Ngổn ngang gò đống kéo lên,
Thoi vàng vó rắc tro tiền giấy bay.
Advertisements (Quảng cáo)
Vào ngày Thanh minh, tiết đầu tháng ba, mùa xuân khí trời mát mẻ.
Người ta đi tảo mộ (quét tước, sửa sang lại phần mộ của người thân) nên có lễ đi tảo mộ. Mùa xuân cũng là dịp để đi chơi ở chốn đồng quê. Được giẫm lên cỏ xanh giữa đất trời mùa xuân trong trẻo là một cái thú, nên việc chơi xuân ấy mới trở thành ngày hội, gọi là “đạp thanh”. Những câu thơ của Nguyễn Du gợi tả không khí lễ hội bằng cả một hệ thống từ ngữ giàu sức biếu đạt. Những từ ghép lại là danh từ như yến anh, chị em, tài tử, ỉiai nhân gợi tả sự đông, vui, nhiều người, mà chủ yếu lại là trai thanh gái lịch. Những từ ghép là động từ như sắm sửa, dập dìu gợi tả không khí rộn ràng, náo nhiệt của ngày hội. Những từ ghép lại là tính từ như gần xa, nô nức diễn tả tâm trạng háo hức của người đi hội. Cụm từ “nô nức yến anh” là một ẩn dụ gợi lên hình ảnh từng đoàn nam thanh nữ tú nô nức đi chơi xuân như những đàn chim én, chim oanh bay ríu rít. Những so sánh rất giản dị: “Ngựa xe như nước, áo quần như nêm” giúp người đọc hình dung cảnh ngày hội vô cùng náo nhiệt: ngựa xe nối nhau như dòng nước bất tận, người dự hội mặc trang phục đẹp đi lại đông đúc, chật như nêm cối. Trong lề tảo mộ, người ta rắc những thoi vàng vó, đốt tiền ¿lấy hàng mã để tưởng nhớ người đã khuất nên mới có cảnh “Thoi vàng vó rắc tro tiền giấy bay”. Tám câu thơ tả cảnh lễ hội ngày Thanh minh na khắc họa được cả truyền thống văn hóa lễ hội xa xưa.
3. Sáu câu thơ cuối gợi tả khung cảnh hai chị em Thúy Kiều du xuân trở về:
Tà tà bóng ngả về tây,
Chị em thơ thẩn dan tay ra về.
Bước dần theo ngọn tiểu khê,
Lần xem phong cảnh có bề thanh thanh.
Nao nao dòng nước uốn quanh,
Dịp cầu nho nhỏ cuối ghềnh bắc ngang.
Buổi chiều, mặt trời từ từ (tà tà) ngả bóng về tây. Ngày lễ hội đông vui đã đi qua, chị em Thúy Kiều dắt tay nhau ra về. Cảnh chiều xuân được diễn tả một cách dịu dàng, mọi chi tiết cảnh đều thanh nhẹ: nắng về chiều dần nhạt, một nhịp cầu bắc ngang khe nước nhỏ. Mọi hoạt động cũng nhẹ nhàng: mặt trời chầm chậm ngả bóng, bước chân người thơ thẩn lòng nước uôn quanh. Cảnh vẫn đẹp, vẫn thanh, nhưng đã nhuốm màu tâm trạng. Đó là tâm trạng bâng khuâng xao xuyến mà người ta vẫn thường có sau một cuộc vui. Nhưng đâu chỉ có thế, những từ láy “tà tà “thanh thanh”, “nao nao” không chỉ biểu đạt sắc thái của cảnh vật còn bộc lộ tâm trạng con người. Những từ ấy, đặc biệt là những từ “nao nao”, thoáng gợn lên một nét buồn khó hiểu. Ngay sau cảnh này là cải Thúy Kiều gặp mộ Đạm Tiên, sau đó gặp chàng thư sinh Kim Trọng “Phong tư tài mạo tót vời - Vào trong phong nhã, ra ngoài hào hoa”, những sự kiện làm xáo trộn cuộc sống “Êm đềm trướng rủ màn che - Tường đông ong bướm di về mặc ai” của Thúy Kiều. Đoạn thơ tả cảí mà chứa đựng một linh cảm về điều sắp xảy ra. Đó cũng là cái tài kể chuyện của Nguyễn Du.
Với bút phát nghệ thuật tả cảnh đặc sắc và một hệ thống từ giàu chất tạo hình, Nguyễn Du đã gợi tả thật sinh động bức tranh thiên nhiên mùa xuân và cả không khí lễ hội mùa xuân tươi đẹp, trong sáng.