1. Hãy tìm nghĩa của từ ngất ngưởng trong bài "Bài ca ngất ngưởng”.
Các đoạn, câu trong bài hát nói cho biết nghĩa của từ ngất ngưởng:
- Đoạn đầu, tác giả kể một cách khái quát các chặng đường làm quan và cho biết “Gồm thao lược đã nên tay ngất ngưởng”. Có thể đoán, sự ngất ngưởng mà ông thể hiện khi làm quan là bản lĩnh coi việc làm quan như bị trói buộc hay giam hãm trong lồng cũi. Sở dĩ phải làm quan vì đó là vị trí cần có để nhà nho thực hiện trách nhiệm với đời và do đó, kể cả khi làm quan, ông vẫn giữ lối sống tự do, không chấp nhận ra luồn vào cúi: “Trong triều ai ngất ngưởng như ông”.
- Ngất ngưởng cũng còn có nghĩa là sống theo ý thích mà không quan tâm đến sự đàm tiếu của dư luận (hai sự việc : cưỡi bò vàng đeo nhạc ngựa và cùng các cô hầu gái lên chùa). Ồng khái quát thái độ bình thản của mình trước mọi chuyện được mất, khen chê. Ông muốn là một người tự nhiên, không muốn sống như Tiên, Phật cao siêu mà cũng không phải là kẻ phàm tục, tầm thường. Như vậy, ngất ngưởng có ý nghĩa tích cực vì thể hiện bản lĩnh cá nhân, nhất là bản lĩnh này lại thể hiện trong xã hội Nho giáo đề cao lễ nghĩa, thủ tiêu cá nhân.
2. Nguyễn Công Trứ tự đánh giá như thế nào về sự ngất ngưởng của mình ? Ý nghĩa của phong cách sống ngất ngưởng được nêu lên trong bài hát nói này ?
Nguyễn Công Trứ tự hào về phong cách, lối sống ngất ngưởng vì: Một mặt, với tư cách là một nhà nho, ông đã nhập thế tích cực, trải qua nhiều cương vị làm quan khác nhau, có mặt tại nhiều nơi trên đất nước, có những công lao đáng tự hào, mà vẫn giữ đúng nghĩa vua tôi. Nhưng mặt khác, ồng lại giữ được bản lĩnh cá nhân, giữ được cá tính của mình.
Ngất ngưởng mà Nguyễn Công Trứ nói đến ở đây là một quan niệm sống tích cực. Ngất ngưởng là cách phá vỡ sự trang nghiêm, đạo mạo đến giả tạo, khó khan, lạnh lùng. Ngất ngưởng là sự tự nhiên, chân thực, không màu mè, cao đạo, không đứng cao hơn nhân quần. Ngất ngưởng còn là thái độ, là bản lĩnh dám là mình, không chấp nhận khuôn khổ chật hẹp, cứng nhắc.
3. Nêu những nét tự do của thể hát nói so với thể thơ Đường luật.
Thể hát nói có những nét tự do, nhất là so với thể thơ Đường luật, về số câu, tuy thông thường trong một bài hát nói có 11 câu nhưng ngoại lệ khá nhiều (bài này có 19 câu). Số chữ của mồi câu cũng không theo quy định cứng nhắc mà khá uyển chuvển. Câu dài có thể đến 10 chữ, câu ngắn 6 chữ. về vần, cũng có sự linh hoạt chứ không hạn vận. Có thể có những cặp đối xứng nhung bài hát nói không quy định khắt khe về đối. Cũng không có luật chính thức về bằng trắc quy định chặt chẽ như thể thơ Đường luật. Do tính chất khá tự do nên bài hát nói thích họp với việc diễn đạt những cảm xúc mạnh mẽ, khoáng đạt, phóng túng như lối sống ngất ngưởng.
4. “Cái tôi” ngất ngưởng của Nguyễn Công Trứ trong Bài ca ngất ngưỡng.
Cần phân tích một số ý sau :
a) Ý thức về “cái tôi” chính là ý thức về giá trị bản thân, về ý nghĩa sự tồn tại và những khát vọng, ước muốn chính đáng của con người cá nhân trong cuộc đời.
b) “Cái tôi” ngất ngưởng của Nguyễn Công Trứ
- Ngất ngưởng chốn quan trường (sáu câu thơ đầu):
Advertisements (Quảng cáo)
+ Bài thơ mở đầu bằng một câu thơ chữ Hán trang trọng thể hiện quan niệm cao cả, đẹp đẽ của một nhà nho chân chính về bổn phận, nghĩa vụ của mình với cuộc đời, với dân, với nước ; bộc lộ niềm tự hào không cần che gịấu của nhà thơ về vị trí, vai trò và cả tầm vóc của cá nhân mình trước cuộc đời.
+ Câu thơ thứ hai là hình ảnh ông Hi Văn trong chốn quan trường vừa kiêu hãnh, tự tôn, vừa thấm đượm nỗi cay đắng, chua xót của một con người từng trải, hiểu mình, hiểu đời:
Ông Hi Văn tài bộ đã vào lồng
+ Có thể coi các câu thơ 3, 4, 5, 6 là một sự tổng kết toàn bộ quãng đời oanh liệt của Nguyễn Công Trứ ở chốn quan trường qua giọng thơ kiêu hãnh và khinh bạc. Đó là thái độ ngất ngưởng, cao ngạo của một con người vừa tự tin vào tài năng, nhân cách của mình, vừa coi nhẹ danh vọng chốn phù vân ngay khi đang ở đỉnh cao danh vọng, khi đang sống giữa hư vinh.
- Ngất ngưởng khi nghỉ quan (sáu câu thơ tiếp theo):
+ Phân tích ý nghĩa biểu đạt và biểu cảm của câu thơ Đô môn giải tổ chi niên. Cần làm rõ giá trị cụm từ “giải tổ” - cởi dây đeo ấn - thấy được tâm trạng nhẹ nhõm, khoan khoái của tác giả khi được giải thoát khỏi chốn quan trường.
+ Phân tích ý nghĩa của câu thơ Kia núi nọ phau phau mây trắng để thấy tâm thế lâng lâng sảng khoái của Nguyễn Công Trứ khi đắm mình trong thú tiêu dao, hoà lẫn với thiên nhiên khoáng đạt.
- Phân tích những biểu hiện trớ trêu, trái khoáy : Đạc ngựa bò vàng đeo ngất ngưởng, Tay kiếm cung mà nên dạng từ bi - Gót tiên theo đủng đỉnh một đôi dì;... đó là cách để Nguyễn Công Trứ ngạo đời, ngạo mình, cười cọt với cả những quan niệm đạo lí thông thường của xã hội; là hình ảnh ngất ngưởng của nhà thơ khi dám đúng lên trên tất cả thị phi, phá bỏ mọi quy tắc, thoát khỏi mọi ràng buộc giả dối, dám sống thật với mình.
- Ngất ngưởng trong cả cuộc đời (phần còn lại) :
Lí giải nguyên nhân cách sống ngất ngưởng của Nguyễn Công Trứ : từ đoạn 1 (sáu câu thơ đầu) do tài thao lược đến đoạn 2 (sáu câu thơ tiếp theo) do cốt cách phóng khoáng của một kẻ đa tài, đa tình ; đoạn 3 (phần còn lại) cho thấy sâu xa hơn nguồn cội cách sống ấy : niềm tin vào quan niệm sống đúng đắri cùng tài năng, nhân cách của mình.
- Quan niệm sống: hai câu Được mất dương dương người thái thượng-Khen chê phoi phới ngọn đông phong: con người hoàn toàn có thể ngất ngưởng khi tự giải phóng mình khỏi mọi ràng buộc cả tinh thần và vật chất, đứng trên mọi sự được - mất - khen - chê.
- Khẳng định sự tự do tuyệt đối khi được thả mình trong thú vui thanh sạch, cao khiết Khi ca, khi tửu, khi cắc, khi tùng - Không Phật, không Tiên, không vướng tục ; không chịu những ràng buộc khổ hạnh chốn Phật, Tiên, cũng không vướng tục cõi phàm trần. Trong khoảng giữa không Tiên, không tục, Nguyễn Công Trứ ngất ngưởng với cả cuộc đời cùng thiên nhiên, vũ trụ.
- Sự ngất ngưởng còn xuất phát từ niềm tin vào nhân cách và tấm lòng trung quân ái quốc cao cả của mình : Chẳng Trái, Nhạc cũng ưào phường Hàn Phú - Nghĩa vua tôi cho vẹn đạo sơ chung.
* Bài thơ không chỉ bộc lộ một cách sống mà còn là sự khắng định vẻ đẹp tâm hồn, tính cách của một con người ý thức sâu sắc được tài năng, bản lĩnh và phẩm cách cao đẹp của mình.