Advertisements (Quảng cáo)
KIẾN THỨC CƠ BẢN
1. Thể loại truyện
– Phân loại truyện cổ tích: truyện cổ tích được chia làm 3 loại. Đó là cô tích sinh hoạt, cổ tích loài vật và cổ tích thần kì
– Truyện cổ tích thần kì chiếm số lượng nhiều nhất. Đó là loại truyện có sự tham gia của nhiều yếu tố thần kì vào tiến trình phát triển của truyện (tiên, bụt, sự biến hóa thần kì, vật báu trả ơn…). Nội dung truyện cổ tích thần kì là đề cập tới số phận bất hạnh của người lao động, về hạnh phúc gia đình, về công bằng xã hội, về phẩm chất và năng lực của con ngưòi.
– Truyện Tấm Cám thuộc cổ tích thần kì. Là những mâu thuẫn xung đột giữa gì ghẻ con chồng trong giai đoạn phụ quyền thời cổ, giữa thiện và ác trong xã hội. Là sức sông mãnh liệt và niềm tin của con người. Truyện Tấm Cám được phổ biến ở nhiều dân tộc trên thế giới. Theo thống kê trên thê giới có 564 kiểu truyện Tấm Cám. Ở Việt Nam có 30 kiểu truyện Tấm Cám.
2. Bố cục của truyện
Văn bản Tấm Cám có thể chia thành 3 phần chính
a. Phần đầu: Cuộc đời và số phận của Tấm. Tấm luôn được Bụt giúp đỡ.
b. Phần thứ hai: Vật báu trả ơn. Hạnh phúc đã đến với Tấm.
c. Phần thứ ba: Cuộc đấu tranh không khoan nhượng qua những kiếp hồi sinh của Tấm.
SOẠN BÀI
Câu 1: Phân tích diễn biến của truyên để thấy mâu thuẫn giữa Tấm và mẹ con Cám:
Diễn biến của mâu thuẫn dẫn đến xung đột:
– Xuất xứ xung đột: quan hệ dì ghẻ – con chồng: quan hệ giữa kẻ mồ côi với bà mẹ ghẻ và em cùng cha khác mẹ.
– Quá trình mâu thuẫn và xung đột thể hiện qua các tình tiết sau:
a. Tấm và Cám cùng đi bắt tép. Tấm bị lừa trút hết giỏ tép. Đây là mâu thuẫn trực tiếp giữa Tấm và Cám, tuy đằng sau Cám là gì ghẻ, nhưng mâu thuẫn này mới chỉ phản ánh quan hệ trong gia đình.
b. Mẹ con Cám ăn thịt cá bống. Mâu thuẫn bị đẩy lên thành quan hệ giữa kẻ ác (mẹ con Cám) và người thiện (Tấm), tuy nhiên vẫn mói ở mức độ gia đình.
c. Mẹ con Cám ăn mặc đẹp để đi xem hội, nhưng dì ghẻ lại trộn thóc với gạo bắt tấm ở nhà nhặt kì hết mới được đi. Đây là mâu thuẫn bị đẩy đến mức cao hơn, giữa một bên là ngưòi hiền, bị áp bức, vói một bên là kẻ cưòng hào, độc ác, mâu thuẫn vẫn mới chỉ trong khuôn khổ gia đình.
d. Tấm trở thành vợ vua, về nhà giỗ bố, bị mẹ con Cám lừa chặt cây cau, giết chết rồi cho Cám vào cung thay chị. Đây là mâu thuẫn đã đẩy đến đỉnh cao thành quan hệ giữa hai bên thù địch: Một bên là những kẻ tham lam độc ác với một bên là người hiện thục, nết na. Hai bên thù địch đó không phải chỉ đóng khung trong phạm vi gia đình mà được đẩy tói mức độ có ý nghĩa xã hội (vì Tấm không còn là ngưòi con trong gia đình đó nữa, mà đã trở thành vợ vua).
e. Tấm hóa thành chim Vàng anh, vạch mặt Cám. Chim được vua yêu. Mẹ con Cám lại làm thịt chim để ăn, đổ lông ra vườn. Xung đột tiếp tục leo thang: mẹ con Cám trở thành kẻ thù giết Tấm lần thứ hai.
g. Chỗ lông chim mọc lên hai cây xoan đào tươi tốt và xinh đẹp. Nhà vua yêu thích cây xoan, mắc võng ra đấy ngủ, không hề để ý đến Cám. Mẹ con Cám lại lừa chặt cây xoan làm khung cửi. Hai mẹ con Cám trở thành kẻ thù giết Tấm lần thứ ba.
i. Khung cửi dệt vải lại kêu lên “kẽo cà kẽo kẹt… ” để tố cáo Cám. Mẹ con Cám lại đem đốt khung và đổ tro thật xa. Xung đột cuối cùng: mẹ con Cám tận diệt đối với Tấm.
h. Từ nơi xa, Tấm hóa thành cây thị, hóa thân vào quả thị để trở lại làm ngưòi. Đây là tình tiết cuối cùng, nhờ có phép lạ. Tấm trở về trả thù mẹ con nhà Cám.
– Như vậy, mâu thuẫn hình thành từ quan hệ dì ghẻ – con chồng, một vấn đề đạo đức nhức nhối trong xã hội phong kiến. Dần dần, mâu thuẫn đó phát triển, vượt khỏi khuôn khổ một gia đình để mang ý nghĩa của xã hội, phản ánh mâu thuẫn giữa người tốt và kẻ xấu, thế lực của cái thiện với thế lực của cái ác. Mâu thuẫn đó đã trở thành xung đột, không thể dung hòa, và cuổi cùng cái thiện đã chiến thắng.
Advertisements (Quảng cáo)
Câu 2. Phân tích từng hình thức biến hóa của Tấm. Quá trình biến hóa của Tấm nói lên ý nghĩa gì?
– Tấm trải qua bốn kiếp hồi sinh: Tấm bị giết hoá thành chim vàng anh, vàng anh bị giết mọc lên cây xoan đào. Xoan đào bị chặt làm thành khung cửi. Khung cửi bị đốt mọc lên cây thị. Từ quả thị Tấm chui ra làm chuyện bất ngờ, trở lại làm ngưòi gặp lại nhà vua.
– Một cô Tấm hiền lành lương thiện vừa ngã xuống, một cô Tấm mạnh mẽ quyết liệt sống dậy trỏ về với cuộc đời đòi lại hạnh phúc. Tấm hoá vàng anh để báo hiệu sự có mặt của mình. Vàng anh bị giết. Tấm hoá thành cây xoan đào, khung cửi dệt, tuyên chiến với kẻ thù “cót ca, cót két, lấy tranh chồng chị, chị khoét mắt ra”. Khung cửi dệt, quả thị là những vật Tấm hoá thân. Đó cũng là những gì bình dị, thân thương trong cuộc sông dân dã. Đó là những hình ảnh đẹp tạo ấn tượng thẩm mĩ cho truyện.
– Những vật hoá thân cũng đều là những yếu tố kì ảo. Song nó khác hắn yếu tố kì ảo như ông Bụt ở phần đầu của truyện, ó phần đầu của Bụt hiện lên giúp Tấm mỗi lần khóc, ở đây Tấm không hề khóc, không thấy có sự xuất hiện của Bụt. Tấm phải tự mình giành và giữ hạnh phúc. Cho nên vàng anh, xoan đào, khung cửi, quả thị chỉ là nơi Tấm gửi linh hồn để trở về đấu tranh quyết liệt vối cái ác giành lại hạnh phúc.
Mặt khác những vật hoá thân này có thể bị ảnh hưởng ở thuyết luân hồi của đạo Phật. Song đó chỉ là mượn cái vẻ bề ngoài của thuyết luân hồi để thể hiện mơ ước, tinh thần lạc quan của nhân dân lao động. Bởi theo thuyết luân hồi đạo Phật kiếp này chịu đau khổ vì tội lỗi tự kiếp trưốc, sau đó tìm hạnh phúc ở cõi Niết bàn cực lạc. Cô Tấm chết đi sống lại không phải tìm hạnh phúc ở cõi Niết bàn mà quyết giành và giữ hạnh phúc ngay ở cõi đòi này. Đây là thể hiện lòng yêu đòi và bản chất duy vật của người lao động khi sáng tạo truyện cổ tích.
Câu 3. Suy nghĩ vê hành đông trả thù của Tấm đối với Cám
Về hành động trả thù của Tấm đốì với mẹ con Cám, có rất nhiều ý kiến trái ngược nhau. Có ngươi cho rằng Tấm hành động như vậy là đúng, mẹ con Cám tội ác chất chồng, đáng bị trừng trị như vậy; có ý kiến lại cho rằng Tấm quá nhẫn tâm. HS có thể tự do trình bày suy nghĩ của mình đối với hành động trả thù cuối truyện của Tấm. cần chú ý:
– Tấm là nhân vật của cổ tích: nhân vật cổ tích là nhân vật chức năng; nhân vật thể hiện tinh thần, thái độ, cách đánh giá của nhân vật, mọi hành động của nhân vật chịu sự chi phôi ấy; nhân vật cổ tích không có tính cách, không có suy nghĩ để đắn đo, lựa chọn…
– Truyện Tấm Cám tập trung thể hiện đạo lí của nhân dân ta: ở hiền gặp lành, ác giả ác báo… Mẹ con Cám ra tay giết hại Tấm hết lần này đến lượt khác, có thể nói tội ác trùng trùng, song chúng chỉ có một lần chết – cái chết ấy phải diễn ra như thế nào để tương xứng với những tội ác của chúng. Tấm chỉ là nhân vật thực hiện đạo lí đó của nhân dân mà thôi.
Câu 4. Bản chất của mâu thuẫn và xung đột trong truyện?
– Mâu thuẫn giữa Tấm vối mẹ con Cám trước hết là mâu thuẫn dì ghẻ
– con chồng, một vấn đề của đạo đức xã hội thời phong kiến.
– Câu chuyện còn phản ánh sự xung đột giữa cái thiện và cái ác, cái thật và cái giả… Tấm là đại diện cho cái thiện, sự ngay luật và siêng năng cần cù. Mẹ con Cám là hiện thân của cái ác, sự giả đối và lười biếng… Chính vì vậy mâu thuẫn dì ghẻ – con chồng trở thành vấn đề xung đột giữa các thế hệ thiện và ác.
– Tấm và mẹ con Cám còn có mốì quan hệ giữa người bị áp bức với kẻ áp bức. Cho nên, cuộc đấu tranh của những người nhỏ bé, bất hạnh như cô Tấm là cuộc đấu tranh cho công bằng chính nghĩa.
LUYỆN TẬP
Căn cứ vào định nghĩa truyền cổ tích, hãy tìm trong truyền ”Tấm Cám’ những dẫn chứng để làm rõ đặc trưng của truyện cổ tích thần kì (SGK, tr. 72)
– Truyện cô tích là “những tác phẩm tự sự dân gian mà cốt truyện và hình tượng được hư cấu có chủ định, kể về số phận con người bình thường trong xã hội, thê hiện tinh thần nhân đạo, lạc quan của nhân dân lao động”.
– Truyện cổ tích thần kì có các đặc trưng là “có sự tham gia của các yếu tố thần kì trong sự phát triển của tuyến truyện” (theo SGK)
– Đặc trưng của truyện cổ tích thần kì là:
+ Có sự tham gia của các yếu tố thần kì vào sự phát triển của truyện. Các yếu tố thần kì gồm: Ông Bụt, sự hoá thân của cô Tấm… Đây là bộ phận không thể thiếu trong câu chuyện. Ví dụ: Cứ mỗi lần Tấm khổ sỏ quá mức (khóc), Bụt lại hiện lên hỏi: ”Làm sao con khóc, rồi Bụt lại hướng dẫn Tấm phải làm những gì? Việc Tấm chết hoá thành con chim vàng anh, rồi cây xoan, quả thị…
+ Hầu hết các yếu tố thần kì đều là những tình tiết quan trọng, không chỉ có giá trị về nghệ thuật mà còn có tính nội dung. (HS chú ý phân tích vai trò của yếu tố thần kì trong sự phát triển của cốt truyện).