Nội dung chính
| Đoạn trích bài bút kí Ai đã đặt tên cho dòng sông? là đoạn văn xuôi súc tích và đầy chất thơ về sông Hương. |
Trước khi đọc 1
Câu 1 (trang 35, SGK Ngữ Văn 11, tập hai):
Bạn có kỉ niệm gì với dòng sông bạn từng biết?
Dựa vào hiểu biết của bản thân để trả lời câu hỏi này.
Em đã từng có nhiều kỷ niệm gắn với dòng sông quê em – nơi em sinh ra và lớn lên. Nó gắn liền với những năm tháng tuổi thơ hồn nhiên, vui tươi. Đó là những ngày hè nóng nực, em cùng lũ bạn đi tắm sông, câu cá… Đó là một phần kỷ niệm rất tuyệt vời đối với em.
Tôi vẫn nhớ như in hình ảnh những rặng tre ngà bao quanh dòng sông như một bức tường thành kiên cố bảo vệ cho sự yên bình của con sông. Tre rủ bóng mát rượi xuống đôi bờ thật đẹp và duyên dáng nghiêng mình soi bóng xuống lòng sông dịu dàng như những mái tóc tuôn dài, thật dài. Dòng sông thon nhỏ uốn lượn như một dải lụa đào thựớt tha. Nước sông xanh trong đến lạ. Trưa về nắng đổ xuống làm mặt sông lấp lánh một màu nắng chói chang. Đến mùa mưa mùa lũ nước sông dâng lẽn có màu vàng đục. Khi nước xuống lại trả về sông màu xanh quen thuộc.
Ở mấy gò đất cao gần bờ thường xuất hiện những chú cò lông trắng như vôi đang lim dim ngắm bóng mình dưới nước. Có lẽ chỉ ở miền quê này mới còn những cánh cò hồn nhiên như vậy. Những chiều hè gió thổi mát lạnh, bọn trẻ chúng tôi lại rủ nhau ra bãi sông thả diều, chạy dọc mãi theo dòng sông, gió thổi diều bay lên thật cao, cao mãi đến khi mệt đứa nào đứa nấy nằm lăn xuống cát, thi xây những tòa lâu đài thật đẹp để đón nàng bạch tụyết, rồi chơi những trò chơi mà có lẽ giờ đây nơi thành thị xa xôi chẳng bao giờ tôi được chơi nữa. Chơi chán chúng tôi lại rủ nhau xuống sông tắm. Hồi đó còn bé nhưng chẳng đứa nào của xóm sông tôi là không biết bơi. Chúng tôi tắm, đùa nghịch vẫy vùng làm nước bắn tung tóe.
Khi tiết trời lạnh thì chẳng đứa nào dám thò chân xuống nước, mặt sông cũng phẳng lặng, buồn như đông vậy. Chỉ có những đám lục bình tím ngăn ngắt lững thững trôi xuôi theo dòng nước buồn thiu. Thỉnh thoảng chị gió như không chịu nổi sự yên lặng của dòng sông, khẽ trêu chọc làm mặt sông lay động gợn sóng. Con sông vẫn lặng lẽ dõi theo lũ trẻ chúng tôi đi trên bờ nhặt mấy vỏ ốc, vỏ sò về cho chị Tám- khéo tay nhất làng xếp thành những đồ chơi đẹp như hình ngôi nhà, hình quả bóng, hình con ốc khổng lồ.
Sau này dù thời gian có làm mờ những kỉ niệm thời thơ ấu nhưng hình ảnh dòng sông quê hương mãi in sâu trong tâm trí tôi. Con sông xanh kia không chỉ của riêng bà cháu tôi, bọn trẻ chúng tôi mà còn của cả làng quê tôi, là con sông anh hùng của dân tộc tôi đã đổ bao nhiêu máu và nước mắt yêu thương lẫn căm thù của ông cha. Tôi yêu dòng sông ấy vô cùng
Dòng sông tuổi thơ tôi là dải lụa xanh hiền hòa, uốn mình bao quanh làng nhỏ. Phải chăng vì thế mà xã có tên là Hương Thủy (Hà Tĩnh).
Làn nước trong xanh mát rượi in dấu bao kỷ niệm theo mẹ trên con đò ngang sang thăm quê ngoại Hương Giang. Mùa nước cạn, ngô đậu nhuộm xanh bãi bồi phù sa đi qua còn vương bụi phấn trên mái tóc. Dòng sông quê soi bóng tuổi thơ bằng những buổi chiều bơi lội thỏa thích giữa làn nước mát. Sông quê Ngàn Sâu nuôi đời bằng những bát canh hến mát lòng sau một ngày vật lộn với nắng mưa. Mùa nắng cháy, sông chở đầy nguồn nước tưới mát ruộng đồng. Đường mòn Hồ Chí Minh đi qua làng nên con sông in nhiều dấu chân hành quân các chú bộ đội. Ở miền Trung thời chinh chiến hầu như con sông nào cũng được nhuộm xanh bằng màu lá ngụy trang. Sông miền Trung cũng pha sắc đỏ bởi máu của nhiều người từng ngã xuống nơi đây. Vào cấp 3 đi học sơ tán chúng tôi lội qua rào Tiêm để vào lớp. Quê tôi sông nhỏ gọi là rào nên nước quanh năm đều cạn, chỗ sâu nhất cũng chỉ đến đầu gối. Ở đây sơn thủy hữu tình nên cảnh sắc vô cùng đẹp. Những chiếc cọn nước quay không mỏi như đếm nhịp thời gian. Nước trong đến nỗi nhìn thấy những đàn cá mát bơi lội tung tăng quanh từng viên sỏi nhỏ lấp lánh ánh nắng mặt trời.Thời gian trôi qua, đời người cũng như đời sông chia ra trăm ngả. Xa quê lên thành phố có nước máy dùng, tôi quên mất những ngày cùng bạn bè như bầy chim non bơi lội trên mặt nước, lúc ngồi buồn thả những chiếc thuyền giấy trôi theo dòng nước miên man không biết sẽ về đâu. Dù đi xa nhưng dòng sông quê vẫn chảy trong tôi và bè bạn. Nỗi nhớ quê dạt dào như dòng nước mát của con sông Ngàn Sâu thuở trước.Mỗi lần hối hả về thăm quê, tôi không còn dịp ra bờ sông ngắm lại tuổi thơ của mình vì gia đình đã chuyển hết lên thị trấn mới. Người ở quê cũng quên mất dòng sông nơi họ sinh ra và lớn lên. Tắm sông, chèo thuyền chỉ còn là kỷ niệm đã trôi xa về miền quá khứ. Trẻ con ở gần sông mà chẳng biết bơi. Năm ngoái khi thời gian đã rảnh, tôi mới lên kế hoạch thăm lại những con sông quê nhà. Con đường xưa cùng chị ra bến giặt, gánh nước vẫn còn đó nhưng hỡi ôi, dòng sông xưa đã thay đổi quá bất ngờ. Có phải vì tôi đã lớn, nên con sông nhỏ lại, hàng cây xưa cũng thấp dần. Sông thay hình đổi dáng bởi đất lở cát bồi. Thương một dòng sông xưa mênh mang như lòng mẹ ngập tràn dòng nước mát. Người không còn trẻ nữa, con sông quê còn già cỗi hơn. Từ xa trên con thuyền vận tải, người ta đang khai thác cát trên sông. Mỏm núi bên sông cũng mang nhiều vết thương nham nhở trên mình vì nạn khai thác đá. Nỗi đau lặng thầm mà sông không biết tỏ cùng ai?Nhớ trường lớp hồi sơ tán, tôi lại làm một chuyến ngược dòng đến với rào Tiêm ở Hương Vĩnh. Khi nghe đứa em giới thiệu, tôi không thể tin vào mắt mình vì bãi đất cỏ mọc um tùm trước mặt chính là dòng chảy ngày xưa của rào Tiêm. Trong ký ức của những người con xa quê đằng đẵng vẫn còn một dòng sông chảy tràn trong tâm tưởng, thế nhưng giữa cuộc đời hôm nay dòng chảy đó chỉ còn là phế tích. Nguồn nước cạn trơ lại giữa lòng sông không có nước. Lâu lâu mới có vũng nước đục không soi nổi một bóng mây. Nhặt viên sỏi phủ đầy rêu phong tôi cảm thấy như có hòn đá thời gian ném vào lòng với nỗi đau khôn tả. Lội giữa dòng sông mà đôi chân tôi nóng rát vì không hề có giọt nước nào thấm vào da thịt như hồi băng rào đến trường.
Trước khi đọc 2
Câu 2 (trang 35, SGK Ngữ Văn 11, tập hai):
Hãy chia sẻ ấn tượng của bạn về hình ảnh một dòng sông được tái hiện trong tác phẩm văn học hoặc các loại hình nghệ thuật khác (âm nhạc, hội họa, điện ảnh…)
Dựa vào hiểu biết của bản thân để trả lời câu hỏi này.
Em rất ấn tượng với hình ảnh sông Đà hiện nên trong tác phẩm Người lái đò sông Đà. Bởi đó là một con sông rất đỗi hùng vĩ, dữ dội, thể hiện rõ vẻ hoang dã, huyền bí của thiên nhiên cảnh vật Tây Bắc. Đồng thời, trên nền cảnh đó là hình ảnh con người hiện lên với dáng vẻ chinh phục thiên nhiên đầy thuần phục.
Em rất ấn tượng với hình ảnh sông Đà hiện nên trong tác phẩm Người lái đò sông Đà. Bởi đó là một con sông rất đỗi hùng vĩ, dữ dội, thể hiện rõ vẻ hoang dã, huyền bí của thiên nhiên cảnh vật Tây Bắc.
Sông Đà trong “Người lái đò sông Đà” của Nguyễn Tuân.
Sông Trà Bồng trong “Nhớ con sông quê hương” của Tế Hanh.
Trong khi đọc 1
Câu 1 (trang 35, SGK Ngữ Văn 11, tập hai):
Hình ảnh sông Hương ở thượng nguồn.
Chú ý vào đoạn đầu của tác phẩm.
Hình ảnh sông Hương ở thượng nguồn:
- Sông Hương mang vẻ đẹp phóng khoáng, hoang dại, đầy bản lĩnh
- Sông Hương cũng mang dáng vẻ thơ mộng, trữ tình
- Sông Hương mang vẻ đẹp phóng khoáng, hoang dại, đầy bản lĩnh
- Sông Hương cũng mang dáng vẻ thơ mộng, trữ tình
Ở thượng nguồn: sông Hương vừa mang vẻ đẹp phóng khoáng, man dại, bản lĩnh, tự do (một trường ca, rầm rộ, mãnh liệt, cuộn xoáy, cô gái Di-gan, bản lĩnh gan dạ, tâm hồn tự do, trong sáng) vừa thơ mộng, trữ tình (dịu dàng và say đắm giữa…đỗ quyên rừng).
Trong khi đọc 2
Câu 2 (trang 35, SGK Ngữ Văn 11, tập hai):
Nét độc đáo trong cách ví von, so sánh.
Chú ý vào nghệ thuật được tác giả sử dụng.
Tác giả sử dụng hài hòa biện pháp so sánh, so sánh hình ảnh sông Hương với những trạng thái khác nhau bằng những hình ảnh rất đặc trưng và sáng tạo như ví von sông Hương như “một cô gái Di-gan phóng khoáng và man dại”, hay vẻ hoang dại như “cơn lốc vào những đáy vực bí ẩn”…
→ Bằng việc sử dụng cách ví von như vậy, tác giả đã làm nổi bật được vẻ đẹp hoang dại, sức sống mãnh liệt, đầy cá tính của dòng sông Hương xứ Huế.
Tác giả sử dụng hài hòa biện pháp so sánh, so sánh hình ảnh sông Hương với những trạng thái khác nhau bằng những hình ảnh rất đặc trưng và sáng tạo như ví von sông Hương như “một cô gái Di-gan phóng khoáng và man dại”, hay vẻ hoang dại như “cơn lốc vào những đáy vực bí ẩn”…
→ Làm nổi bật được vẻ đẹp hoang dại, sức sống mãnh liệt, đầy cá tính của dòng sông Hương xứ Huế.
Sông Hương còn được ví “như một cô gái Di-gan phóng khoáng và man dại”. Hình ảnh so sánh này cho ta thấy một sông Hương phóng khoáng, tự nhiên như nó vốn có, chưa hề có bàn tay cải tạo của con người – một vẻ đẹp ít người biết đến của sông Hương.
→ Với những so sánh, liên tưởng, nhân hóa, ngôn từ tinh tế, ấn tượng, tác giả cho ta thấy sông Hương vùng thượng lưu toát lên vẻ đẹp của một sức sống mãnh liệt, hoang dại, đầy cá tính. Những nhận xét và cảm xúc của nhà văn đậm chất sử thi đem lại cho người đọc sự ngạc nhiên về kho kiến thức mới mẻ và lí thú.
Trong khi đọc 3
Câu 3 (trang 36, SGK Ngữ Văn 11, tập hai):
Hình ảnh sông Hương khi ra giữa đồng bằng ở ngoại vi thành phố Huế.
Chú ý vào đoạn tiếp theo
Hình ảnh sông Hương đến đây có phần dịu dàng, duyên dáng hơn:
- “người con gái nằm ngủ mơ màng giữa cánh đồng Châu Hóa”
- “uốn mình theo những đường cong thật mềm”
- dòng sông chuyển hướng liên tục tạo dáng vẻ thướt tha, yểu điệu của người thiếu nữ
- “ôm lấy chân đồi Thiên Mụ”
- …
- “người con gái nằm ngủ mơ màng giữa cánh đồng Châu Hóa”
- “uốn mình theo những đường cong thật mềm”
- dòng sông chuyển hướng liên tục tạo dáng vẻ thướt tha, yểu điệu của người thiếu nữ
- “ôm lấy chân đồi Thiên Mụ”
- …
- Sông Hương nhanh chóng chuyển mình mang một nét đẹp dịu dàng và trí tuệ “trở thành người mẹ phù sa của một vùng văn hóa xứ sở”. Câu văn không chỉ ngợi ca vẻ đẹp mà còn đề cao giá trị của sông Hương.
- Sông Hương được ví như một người con gái đẹp “nằm ngủ mơ màng giữa cánh đồng Châu Hóa đầy hoa dại”. Khi thức dậy, sông Hương đổi dòng liên tục, tìm kiếm có định hướng như một người con gái trước tình yêu. Sông Hương khi chảy theo hướng nam bắc, lúc tây bắc rồi đông bắc:
+ “vòng giữa khúc quanh đột ngột”
+ “uốn mình theo những đường cong thật mềm”
+ “vẽ một hình cung thật tròn”
+ “ôm lấy chân đồi Thiên Mụ”
Trong khi đọc 4
Câu 4 (trang 36, SGK Ngữ Văn 11, tập hai):
Đề bài: Hình ảnh sông Hương trong lòng thành phố Huế.
Chú ý vào đoạn miêu tả hình ảnh sông Hương trong lòng thành phố Huế.
Cách 1
Từ dáng vẻ yểu điệu, thướt tha, mềm mại của thiếu nữ, sông Hương chuyển mình sang dáng vẻ vui tươi khi bước tới thành phố Huế:
- “sông Hương vui tươi hẳn lên giữ những bãi xanh biếc của vùng…”
- “những nhánh sông đào mang nước sông Hương tỏa đi khắp phố thị…”
- “… sông Hương khi trôi qua thành phố đã trôi đi chậm, thực chậm, cơ hồ chỉ còn là một mặt hồ yên tĩnh”.
- …
- “sông Hương vui tươi hẳn lên giữ những bãi xanh biếc của vùng…”
- “những nhánh sông đào mang nước sông Hương tỏa đi khắp phố thị…”
- “… sông Hương khi trôi qua thành phố đã trôi đi chậm, thực chậm, cơ hồ chỉ còn là một mặt hồ yên tĩnh”.
- Như tìm đúng đường về, sông Hương vui tươi hẳn lên. Không đổi dòng liên tục nữa, sông Hương “kéo một nét thẳng thực yên tâm theo hướng tây nam – đông bắc”. Ở cuối đường thẳng đó, sông Hương gặp cầu Tràng Tiền “nhỏ nhắn như những vành trăng non”. Sông Hương và cầu Tràng Tiền tạo chất thơ cho Huế, Huế đẹp như bức tranh trăng nước hữu tình.
- Sông Hương uốn một cánh cung rất nhẹ sang Cồn Hến. “Đường cong này làm cho dòng sông mềm hẳn đi như tiếng “vâng” không nói ra của tình yêu”. Dòng sông giống như một cô gái bằng lòng với tình yêu của mình.
- Giống như sông Xen của Pa-ri, sông Đa-nuýp của Bu-đa-pet, sông Hương cũng nằm ngay giữa lòng thành phố thân yêu của mình. Nhưng khác với những dòng sông này, sông Hương cùng với Huế, trong tổng thể vẫn giữ được nguyên dạng một đô thị cổ. Sông Hương mang vẻ đẹp cổ kính.
- So với sông Nê-va của Lê-nin-grat chảy quá nhanh thì lưu tốc dòng nước “sông Hương khi qua thành phố đã trôi đi chậm, thực chậm, cơ hồ chỉ còn là một mặt hồ yên tĩnh”.
Trong khi đọc 5
Câu 5 (trang 37, SGK Ngữ Văn 11, tập hai):
Đề bài: Cách đối sánh để làm nổi bật nhịp chảy đặc biệt của sông Hương.
Chú ý vào thủ pháp nghệ thuật của tác giả
Tác giả so sánh điệu chảy lặng lờ của sông Hương như đang vấn vương một nỗi lòng.
Nổi bật trên đó là hình ảnh một dòng chảy lững lờ, chầm chậm trôi khiến người nhìn tưởng chừng như dòng sông đang mang theo một tâm trạng nào đó, là nỗi tương tư hay buồn thương, nhung nhớ. Tất cả làm nổi bật một nhịp chảy chậm rãi của dòng sông.
Tác giả so sánh điệu chảy lặng lờ của sông Hương như đang vấn vương một nỗi lòng.
Nổi bật trên đó là hình ảnh một dòng chảy lững lờ, chầm chậm trôi khiến người nhìn tưởng chừng như dòng sông đang mang theo một tâm trạng nào đó, là nỗi tương tư hay buồn thương, nhung nhớ.
Đó là điệu slow tình cảm dành riêng cho Huế, có thể cảm nhận được bằng thị giác qua trăm nghìn ánh hoa đăng bồng bềnh vào những đêm hội rằm tháng Bảy...
Trong khi đọc 6
Câu 6 (trang 38, SGK Ngữ Văn 11, tập hai):
Đề bài: Sự gắn bó của sông Hương với âm nhạc cổ điển Huế.
Chú ý vào đoạn văn tiếp theo.
- “toàn bộ nền âm nhạc cổ điển Huế đã được sinh thành trên mặt nước của dòng sông này, trong những khoang thuyền, giữa tiếng nước rơi bán âm của mái chèo khuya…”
→ tất cả để khẳng định cái hồn của âm nhạc cổ điển Huế ngày từ khi ra đời nó đã gắn chặt với dòng sông Hương thơ mộng. Thưởng thức nhã nhạc Huế và lênh đênh trên dòng sông Hương từ lâu đã trở thành một hoạt động không thể tách rời, khiến mỗi du khách khi đến đây đều phải nán lại, hòa mình cùng cảm nhận.
- “toàn bộ nền âm nhạc cổ điển Huế đã được sinh thành trên mặt nước của dòng sông này, trong những khoang thuyền, giữa tiếng nước rơi bán âm của mái chèo khuya…”
→ tất cả để khẳng định cái hồn của âm nhạc cổ điển Huế ngày từ khi ra đời nó đã gắn chặt với dòng sông Hương thơ mộng.
Sông Hương là nguồn cảm hứng không bao giờ vơi cạn cho thơ ca nhạc hoạ “dòng sông ấy không bao giờ tự lặp lại mình trong cảm hứng của các nghệ sĩ”. Gắn với âm nhạc cổ điển xứ Huế: sông Hương là “một tài nữ đánh đàn lúc đêm khuya”; “điệu chảy lặng lờ” của dòng sông được nhà văn liên tưởng như “điệu slow tình cảm dành riêng cho Huế” làm sông Hương khác hẳn những con sông mà nhân vật “tôi” từng đặt chân đến khi sống xa xứ.
Trong khi đọc 7
Câu 7 (trang 39, SGK Ngữ Văn 11, tập hai):
Sông Hương trong dòng chảy lịch sử.
Chú ý vào đoạn tử “Hiển nhiên là sông… khuôn mặt thực của dòng sông…”
- sông Hương đã sống những thế kỷ vinh quang với nhiệm vụ lịch sử của nó
- từ thuở là một dòng sông biên thùy xa xôi của đất nước các vua Hùng.
- Trong sách địa dư của Nguyễn Trãi, nó mang tên Linh Giang, dòng sông viễn châu…
- Thế kỉ mười tám, nó vẻ vang soi bóng kinh thành Phú Xuân của người anh hùng Nguyễn Huệ… và từ đó sông Hương đã đi vào thời đại Cách mạng tháng Tám bằng những chiến công rung chuyển
- … dòng sông của thời gian ngân vang, của sử thi viết giữa màu cỏ lá xanh biếc…”
- …
→ sông Hương – như một nhân chứng sống của lịch sử dân tộc, luôn đồng hành cùng với nhân dân ta cả trong quá trình dựng nước, giữ nước của dân tộc.
Sông Hương – như một nhân chứng sống của lịch sử dân tộc, luôn đồng hành cùng với nhân dân ta cả trong quá trình dựng nước, giữ nước của dân tộc.
Tác giả tỏ ra là người am hiểu lịch sử khi công phu tra cứu, lật tìm trong tư liệu lịch sử những sự kiện có liên quan đến dòng sông. Từ đó mà có liên tưởng thật chính xác và độc đáo:
+ Sông Hương như người dũng sĩ “đã chiến đấu oanh liệt bảo vệ biên giới phía nam của Tổ quốc Đại Việt qua những thế kỉ trung đại”, “vẻ vang soi bóng kinh thành Phú Xuân của người anh hùng Nguyễn Huệ”.
+ Sông Hương vừa là chứng nhân vừa là nạn nhân “lịch sử bi tráng của thế kỉ XX với máu của những cuộc khởi nghĩa”.
+ Sông Hương là chủ nhân những “chiến công rung chuyển” trong cách mạng tháng Tám, mùa xuân Mậu Thân.
→ Quả thật, từ cách tiếp cận riêng của Hoàng Phủ Ngọc Tường, người đọc có cơ hội thấy hiểu sông Hương như một con người “biết cách tự hiến đời mình làm một chiến công” góp phần viết nên trang sử vẻ vang của xứ Huế nói riêng, của cả dân tộc nói chung.
Trong khi đọc 8
Câu 8 (trang 39, SGK Ngữ Văn 11, tập hai):
Sông Hương trong cảm hứng của các nhà thơ.
Chú ý vào đoạn văn tiếp theo.
Chính bởi vẻ đẹp thơ mộng, cuốn hút đến như vậy, từ lâu sông Hương đã trở thành nguồn cảm hứng bất tận cho mỗi nhà thơ khi có dịp được ghé qua đây từ Cao Bá Quát, Bà Huyện Thanh Quan đến tâm hồn thơ mới đầy trong trẻo của Tố Hữu… Sông Hương đã khiến bao hồn thơ lưu lại vẻ đẹp duyên dáng, yểu điệu nhưng đôi khi cũng mãnh liệt, mạnh mẽ của mình và trở thành một điểm sáng trong thơ ca Việt Nam.
Sông Hương đã trở thành nguồn cảm hứng bất tận cho mỗi nhà thơ khi có dịp được ghé qua đây từ Cao Bá Quát, Bà Huyện Thanh Quan đến tâm hồn thơ mới đầy trong trẻo của Tố Hữu…
- Trong thi ca, sông Hương có khả năng tự tạo nên “một dòng thi ca” với những sắc thái trữ tình đa dạng, muôn màu qua hồn thơ Tản Đà, Cao Bá Quát, Bà Huyện Thanh Quan, Nguyễn Du, Tố Hữu…
Advertisements (Quảng cáo)
- Sông Hương chứa đựng vẻ đẹp biến ảo, phản quang nhiều màu sắc của nền trời tây nam Huế “sớm xanh, trưa vàng chiều tím” như một bức hoạ của Tạo hoá.
- Con sông xứ Huế còn ẩn chứa vẻ đẹp “trầm mặc” khi lặng lẽ chảy dưới chân những rừng thông u tịch với những lăng mộ âm u mà kiêu hãnh của các vua chúa triều Nguyễn; vẻ đẹp triết lí, cổ kính khi đi trong âm hưởng tiếng chuông chùa Thiên Mụ ngân nga; vẻ “vui tươi” lúc qua những bãi bờ xanh biếc vùng ngoại ô Kim Long; vẻ “mơ màng… sương khói” khi rời xa thành phố.
Sau khi đọc 1
Câu 1 (trang 40, SGK Ngữ Văn 11, tập hai):
Những đặc tính tự nhiên nào của sông Hương đã được tác giả chú ý làm nổi bật trong văn bản? Hãy chỉ ra các đoạn tiêu biểu nói về từng đặc tính của sông Hương.
Chú ý vào trạng thái của sông khi thay đổi địa hình
- Thượng nguồn: sông Hương được miêu tả với vẻ đẹp hoang dại, mãnh liệt và mạnh mẽ.
+ cuộn xoáy như cơn lốc vào những đáy vực bí ẩn
+ như một cô gái Di-gan phóng khoáng và man dại
+ Nhưng chính rừng già nơi đây, với cấu trúc đặc biệt có thể lý giải được về mặt khoa học, đã chế ngự được sức mạnh bản năng của người con gái của mình để khi ra khỏi rừng…
- Ngoại vi thành phố, giữa các đồng bằng châu thổ: sông Hương mang dáng vẻ yểu điệu, quyến rũ của một người thiếu nữ nằm ngủ mơ màng giữa cánh đồng Châu Hóa
+ “người con gái nằm ngủ mơ màng giữa cánh đồng Châu Hóa”
+ “uốn mình theo những đường cong thật mềm”
+ dòng sông chuyển hướng liên tục tạo dáng vẻ thướt tha, yểu điệu của người thiếu nữ
+ “ôm lấy chân đồi Thiên Mụ”
- Trong lòng thành phố: sông Hương mang dáng vẻ nhẹ nhàng, lững lờ trôi
+ như đã tìm đúng đường về, sông Hương vui tươi hẳn lên giữa những bãi xanh biếc của vùng ngoại ô Kim Long
+ nó đã nhìn thấy chiếc cầu trắng của thành phố in ngần trên nền trời, nhỏ nhắn như những vầng trăng non.
+ con sông Hương của tôi, chợt thấy quý điệu chảy lặng lờ của nó khi qua thành phố… như những vấn vương của một nỗi lòng.
Những đặc tính tự nhiên nào của sông Hương đã được tác giả chú ý:
+ ở thượng nguồn, dòng chảy của sông Hương mãnh liệt, cuộn xoáy, vừa dịu dàng và say đắm giữa cái hùng vĩ của rừng già Trường Sơn như một thế giới đầy bí ẩn.
+ ra khỏi vùng núi, sông Hương đột ngột chuyển dòng liên tục, chảy giữa những dãy đồi sừng sững, tạo nên vẻ đẹp trầm mặc, cổ kính.
+ giữa những xóm làng sầm uất, trù phú và giữa lòng thành phố Huế, sông Hương trôi rất chậm, như một mặt hồ yên tĩnh.
+ Đoạn 1: từ “Trong những dòng sông đẹp ở các nước ... chân núi Kim Phụng”: nói về những đặc tính của sông Hương ở thượng nguồn.
+ Đoạn 2: từ “Phải nhiều thế kỉ qua đi,... trung du bát ngát tiếng gà”: làm nổi bật đặc tính lạ lùng của sông Hương là đổi dòng đột ngột, liên tục trên hành trình về với thành phố Huế.
Sau khi đọc 2
Câu 2 (trang 40, SGK Ngữ Văn 11, tập hai):
Với Ai đã đặt tên cho dòng sông?, tác giả đã nhìn sông Hương như con người có tính cách, tình cảm riêng. Hãy tìm đọc trong đoạn trích một số chi tiết thể hiện điều đó và phân tích nét độc đáo của nghệ thuật so sánh, nhân hóa đã được nhà văn sử dụng.
Chú ý vào những hình ảnh chỉ trạng thái của sông Hương.
- sông Hương đã sống nửa cuộc đời mình như một cô gái Di-gan phóng khoáng và man dại
→ Sự hoang dã, mạnh mẽ của dòng sông được tác giả khéo léo so sánh với hình ảnh cô gái Di-gan xinh đẹp mà man dại. Nàng đẹp nhưng đó là vẻ đẹp thuần túy của thiên nhiên, sự thuần khiết của tự nhiên, bởi vậy mà vẻ đẹp đó mang theo chút gì đó rất huyền bí, tự nhiên của một vẻ đẹp chưa được thuần hóa, vẫn mang theo hết sự hoang dại, huyền bí của thiên nhiên, cảnh vật nơi thượng nguồn. Đó là một vẻ đẹp thuần nguyên, vẻ đẹp không pha lẫn tạp chất.
- người tình mong đợi mới đến đánh thức người gái đẹp nằm ngủ mơ màng giữa cánh đồng Châu Hóa đầy hoa dại.
→ Sông Hương khoác lên mình vẻ đẹp của một người thiếu nữ đang nằm ngủ yên với dáng vẻ yểu điệu, thục nữ, dịu dàng. Cái sự hoang dã, man dại khi nãy dường như biến mất, cảnh vật thơ mộng xung quanh đã bào mòn đi vẻ đẹp nguyên thủy của sông Hương mà thay vào đó là dáng vẻ yểu điệu của một người thiếu nữ. Một dòng sông tuyệt đẹp, uốn khúc lượn quanh nhẹ nhàng.
- sông Hương vui tươi hẳn lên giữa những biền bãi xanh biếc của vùng ngoại ô Kim Long
→ Đó là cảm xúc của một người lâu ngày xa quê, được gặp lại bạn bè, cảnh vật quen thuộc khiến nó vui vẻ, phấn khởi hẳn lên. Để rồi khi vào trong lòng thành phố, sông Hương mang dáng vẻ tĩnh lặng, lững lờ trôi qua từng ngóc ngách, nhánh nhỏ của thành phố. Đó là vẻ đẹp yên bình, nơi được coi là bến đỗ của sông Hương khiến nó thả mình theo dòng chảy, lững lờ tận hưởng “nhà” của mình một cách bình yên, say sưa…
Đó đều là những cung bậc cảm xúc, dáng vẻ của dòng sông Hương nhưng đã được nhân cách hóa. Qua cái nhìn đầy trữ tình và con mắt đầy lãng mạn của nhà văn, sông Hương hiện lên như một con người hoàn chỉnh, có những cung bậc cảm xúc khác nhau, mới mẻ và độc đáo khiến người đọc không khỏi thích thú, đắm theo.
- sông Hương đã sống nửa cuộc đời mình như một cô gái Di-gan phóng khoáng và man dại
→ Đó là vẻ đẹp thuần túy của thiên nhiên, sự thuần khiết của tự nhiên. Đó là một vẻ đẹp thuần nguyên, vẻ đẹp không pha lẫn tạp chất.
- người tình mong đợi mới đến đánh thức người gái đẹp nằm ngủ mơ màng giữa cánh đồng Châu Hóa đầy hoa dại.
→ Cái sự hoang dã, man dại khi nãy dường như biến mất, cảnh vật thơ mộng xung quanh đã bào mòn đi vẻ đẹp nguyên thủy của sông Hương mà thay vào đó là dáng vẻ yểu điệu của một người thiếu nữ.
- sông Hương vui tươi hẳn lên giữa những biền bãi xanh biếc của vùng ngoại ô Kim Long
→ Đó là cảm xúc của một người lâu ngày xa quê, được gặp lại bạn bè, cảnh vật quen thuộc khiến nó vui vẻ, phấn khởi hẳn lên. Để rồi khi vào trong lòng thành phố, sông Hương mang dáng vẻ tĩnh lặng, lững lờ trôi qua từng ngóc ngách, nhánh nhỏ của thành phố.
Các chi tiết:
- Sông Hương đã sống một nửa cuộc đời của mình như một cô gái Di-gan phóng khoáng và man dại.
- Sông Hương đã trở thành một người tài nữ đánh đàn lúc đêm khuya.
Phân tích: Đây là nét riêng của sông Hương trong cái nhìn riêng của Hoàng Phủ Ngọc Tường (Sông Đà cũng được nhìn như một con người nhưng là con người với những tính cách hoàn toàn đối lập, vừa hung bao, vừa trữ tình, lúc như một hung thần, lúc như một mĩ nữ xinh đẹp và gợi cảm). Sông Hương cũng có một đời sống và tính cách phong phú song trong sự phong phú ấy có thể thấy một nét thống nhất là chất nữ tính rất đậm: Khi là một cô gái Di-gan phóng khoáng và man dại với bản lĩnh gan dạ, tâm hồn tự do và trong sáng, khi là một con người con gái đẹp ngủ mơ màng, khi là người con gái dịu dàng của đất nước, khi là người mẹ phù sa của một vùng văn hóa xứ sở với một sắc đẹp dịu dàng và trí tuệ. Dù ở bất kỳ trạng thái tồn tại nào, sông Hương trong cảm nhận của Hoàng Phủ Ngọc Tường vẫn đầy nữ tính. Nữ tính không chỉ vẻ ngoài xinh đẹp hiền hòa hay ở tâm hồn trong sáng mạnh mẽ. Chất nữ tính đậm đà nhất của sông Hương nằm trong chính đời sống tình cảm rất riêng của nó để trở thành một con sống rất mực đa tình.
Sau khi đọc 3
Câu 3 (trang 41, SGK Ngữ Văn 11, tập hai):
Trong cảm nhận của tác giả, sông Hương có sự gắn bó như thế nào với thành phố Huế? Phân tích một số hình ảnh, chi tiết làm rõ mối quan hệ đặc biệt này.
Chú ý vào những hình ảnh gắn dòng sông với thành phố Huế.
Trước hết phải kể đến đó là hình ảnh dòng sông gặp thành phố. Như một người con tìm được đường về nhà, sông Hương gặp được thành phố như gặp được bến đỗ của đời mình, nó mừng rỡ, vui vẻ đón nhận. Đó là cảm xúc khi tìm được chốn bình yên cho mình, không còn phải gồng mình lên để thích nghi nữa mà thay vào đó là thả mình cùng thiên nhiên, cảnh vật của thành phố, từ từ cảm nhận sự bình yên của nó.
Không chỉ vậy, sông Hương cũng gắn liền với nhã nhạc cung đình Huế - một nghệ thuật âm nhạc nổi tiếng nơi xứ Huế. Cả hai như hòa quyện làm một khiến người tham gia thưởng ngoạn phải chìm đắm, hòa mình vào sự yên bình đến lạ thường ấy. Đó chính là vẻ đẹp gắn với âm nhạc cổ điển Huế của sông Hương
Cuối cùng, đó là sự gắn bó hàng nghìn năm như máu thịt của sông Hương với thành phố, là sự keo sơn bền chặt, vui buồn có nhau. Nó đã trải qua biết bao thăng trầm của lịch sử dân tộc cùng các triều đại nhà Nguyễn rồi tham gia Cách mạng của dân tộc. Cùng với nhân dân thành phố Huế, sông Hương trở thành người đồng chí thực thụ, sát cánh bên cạnh người dân, cùng họ đi qua những khoảng thời gian đau thương nhất của dân tộc. Đó là điều đáng quý, đáng trân trọng, là đỉnh cao của sự gắn bó giữa sông Hương và thành phố Huế.
Trước hết phải kể đến đó là hình ảnh dòng sông gặp thành phố. Như một người con tìm được đường về nhà, sông Hương gặp được thành phố như gặp được bến đỗ của đời mình, nó mừng rỡ, vui vẻ đón nhận.
Không chỉ vậy, sông Hương cũng gắn liền với nhã nhạc cung đình Huế - một nghệ thuật âm nhạc nổi tiếng nơi xứ Huế. Cả hai như hòa quyện làm một khiến người tham gia thưởng ngoạn phải chìm đắm, hòa mình vào sự yên bình đến lạ thường ấy. Đó chính là vẻ đẹp gắn với âm nhạc cổ điển Huế của sông Hương
Cuối cùng, đó là sự gắn bó hàng nghìn năm như máu thịt của sông Hương với thành phố, là sự keo sơn bền chặt, vui buồn có nhau.
+ Trong những dòng sông đẹp ở các nước mà tôi thường nghe nói đến, hình như chỉ có sông Hương là thuộc về một thành phố duy nhất.
+ Sông Hương chuyển dòng một cách liên tục, như một cuộc tình có ý thức để đi tới nơi gặp thành phố tương lai của nó.
+ Giáp mặt Huế, sông Hương không gặp Huế ngay mà “uốn một cánh cung ...tình yêu” như một người con gái bẽn lẹn, ngại ngùng.
+ Sông Hương mang đến cho Huế một vẻ đẹp cổ xưa dân dã: “ánh lửa thuyền chài ... xưa cũ”, trôi đi chậm như một mặt hồ.
+ Người con gái đắm say tình tứ khi bên người mình yêu, người con gái tài hoa “tài nữ đánh đàn trong đêm khuya”.
+ Như một người con gái lưu luyến, thủy chung từ biệt người yêu.
→ Như vậy, trong cảm nhận của tác giả, sông Hương gắn bó với thành phố Huế một cách gần gũi, thân thiết. Những hình ảnh so sánh mà tác giả sử dụng cho người đọc hình dung sông Hương với thành phố Huế không khác gì một đôi tình nhân.
Phân tích:
Khi chảy vào thành phố Huế, sông Hương như tìm thấy mình khi gặp thành phố thân yêu, nó vui hẳn lên giữa những bãi xanh biếc của vùng ngoại ô Kim Long. Dòng sông "kéo một nét thẳng thực yên tâm theo hương Tây Nam - Đông Bắc”, tự "uốn một cánh cung rất nhẹ nhàng sang đến Cồn Hến khiến dòng sông mềm hẳn đi” như một tiếng "vâng” không nói ra của tình yêu. Sông Hương duy nhất thuộc về một thành phố, nó là niềm tự hào của xứ Huế và của con người Huế bởi nó đem một nét đặc trưng riêng mà không dòng sông nào có được. Sông Hương đánh thức được linh hồn dân tộc, nó khác hẳn với các dòng sông khác ở cảnh lập "lòe trong sương đêm những ánh lửa thuyền chài của một linh hồn mô tê xưa cũ”. Sông Hương thật yên bình là bởi ở đó còn có hình ảnh của những con người mưu sinh. Sông Hương trôi đi "chậm, thực chậm” như không muốn rời khỏi thành phố yêu quý để lại một mặt hồ yên tĩnh. Khi chảy trong lòng thành phố Huế, nó còn đem đến "điệu slow tình cảm dành riêng cho Huế”, nó "ngập ngừng như muốn đi muốn ở”. Không chỉ nhẹ nhàng như một điệu "slow” tình cảm, sông Hương còn được cảm nhận rất riêng trong sự tìm tòi thú vị của nhà văn. Sông Hương và những chi lưu của nó đã tạo nên những nét cổ kính của cố đô bởi những nhánh sông đào mang nước của sông Hương "tỏa đi khắp phố thị với những cây đa, cây cửa”. Sông Hương như người tài nữ đánh đàn lúc đêm khuya, khiến cho nhà thơ có những liên tưởng đến với cảnh được ngồi trên thuyền lênh đênh, nghe ca Huế trên dòng sông lấp lánh ánh trăng bởi nhà văn đã nhiều lần thất vọng khi nghe nhạc Huế giữa ban ngày. Sông Hương chảy vào thành phố bỗng làm cho Huế đẹp một cách trầm lặng và kín đáo bởi sông Hương là dòng sông của âm nhạc, của thơ ca, của lịch sử và nó gắn liền với vẻ đẹp của con người xứ Huế. Sông Hương về với Huế như người con gái đi được nửa cuộc đời và tìm được tình nhân đích thực của mình cho nên nó có chút e thẹn và kín đáo của người con gái đang yêu. Dưới ngòi bút điêu luyện của Hoàng Phủ Ngọc Tường, sông Hương được nhìn nhận ở nhiều phương diện khác nhau và mang vẻ đẹp của toàn thành phố rất đỗi thơ mộng, trữ tình.
Sau khi đọc 4
Câu 4 (trang 41, SGK Ngữ Văn 11, tập hai):
Trong văn bản, có hai phương diện đáng chú ý; những thông tin khách quan về sông Hương và cảm xúc về con sông này. Theo bạn, nội dung nào nổi trội hơn? Cơ sở nào giúp bạn xác định như vậy?
Chú ý vào 2 phương diện đáng chú ý đó
Theo em, phương diện nổi trội hơn đó là cảm xúc về con sông. Bởi trong suốt tác phẩm, bên cạnh những thông tin khách quan về con sông mà tác giả có được như về địa lý, dòng chảy, hướng chảy… thì ông luôn đem đến những sự so sánh, lý von, liên tưởng mới mẻ về sông Hương, từ thượng nguồn cho đến hạ lưu của sông.
Hơn nữa, những sự ví von, nhân hóa mà tác giả sử dụng đều hết sức mới mẻ và đúng hoàn cảnh nên nó đã tạo nên điểm nhấn của tác phẩm. Để qua đó, người đọc không chỉ thấy có một con sông về mặt địa lý mà nó giống như một sinh vật đang tồn tại, gắn bó với con người – một vẻ đẹp ẩn dấu được tác giả khám phá ra.
Theo em, phương diện nổi trội hơn đó là cảm xúc về con sông. Bởi trong suốt tác phẩm, bên cạnh những thông tin khách quan về con sông mà tác giả có được như về địa lý, dòng chảy, hướng chảy… thì ông luôn đem đến những sự so sánh, lý von, liên tưởng mới mẻ về sông Hương, từ thượng nguồn cho đến hạ lưu của sông.
Hơn nữa, những sự ví von, nhân hóa mà tác giả sử dụng đều hết sức mới mẻ và đúng hoàn cảnh nên nó đã tạo nên điểm nhấn của tác phẩm.
- Một cái tôi uyên bác: Thể hiện ở vốn tri thức, vốn sống phong phú.
- Một cái tôi tài hoa, tinh tế, lãng mạn: Thể hiện ở cái nhìn mang tính phát hiện về một dòng sông vốn đã quen thuộc với tất cả mọi người.
- Thể hiện ở khả năng quan sát tinh tường, sức tưởng tượng và liên tưởng phong phú.
- Thể hiện ở tài năng nghệ thuật của nhà văn khi miêu tả vẻ đẹp của sông Hương.
→ Không có chi tiết, câu văn nào chỉ thuần túy chứa đựng thông tin chính xác, khách quan về sông Hương, mà tất cả dường như đều hiện qua cái nhìn thấm đượm cảm xúc của người viết.
Sau khi đọc 5
Câu 5 (trang 41, SGK Ngữ Văn 11, tập hai):
Kiến thức văn hóa tổng hợp đã được tác giả huy động như thế nào khi viết bài tùy bút về sông Hương? Theo bạn, mục đích của việc huy động kiến thức đó là gì?
Chú ý vào phần miêu tả con sông
Kiến thức văn hóa tổng hợp đã được tác giả huy động một cách hết sức tài tình trong bài tùy bút. Không quá phô trương và sa đà trong việc nói về những kiến thức về khoa học, địa lý, ông luôn đan xen những câu văn bày tỏ cảm xúc, cùng những sự ví von tinh tế của mình.
Ví dụ ở phần đầu, khi miêu tả con sông từ thượng nguồn, bên cạnh miêu tả yếu tố cảnh vật, thiên nhiên hùng vĩ, dữ dội ở đây, tác giả đã khéo léo đan xen những câu văn so sánh, ví von như so sánh sông Hương như người con gái Di-gan xinh đẹp mà man dại… Chính bởi cách kết hợp như vậy, những câu văn mang đậm chất khoa học của ông dường như bị lãng quên mà thay vào đó, người đọc sẽ chỉ nhớ đến cô gái Di-gan, người con gái xinh đẹp đang mơ màng trong giấc mộng…
Bằng cách vận dụng kiến thức linh hoạt như vậy, ông muốn gửi gắm đến người đọc một hình ảnh sông Hương hoàn toàn độc đáo, đẹp đẽ với vẻ yểu điệu của thiếu nữ, vẻ hoang dại của cô gái Di-gan… Đó chính là phần hồn của dòng sông Hương đã được tác giả khám phá, ghi nhận và truyền tải đến người đọc.
- Vẻ đẹp sông Hương về địa lý: rừng già, với cấu trúc đặc biệt đã chế ngự sức mạnh bản năng hoang dại của sông Hương ở quãng thượng nguồn; sự đổi dòng đột ngột của sông Hương phản ánh rất rõ địa hình vùng đất mà dòng sông chảy qua; những chi lưu cùng hai hòn đảo nhỏ trên sông đã làm giảm hẳn lưu tốc của dòng nước, khiến cho khi qua thành phố, sông Hương trôi rất chậm,...
- Vẻ đẹp của sông Hương hiện lên từ góc nhìn lịch sử: Nhìn lại quá khứ để một lần nữa khẳng định vai trò quan trọng của dòng sông Hương trong những trang sử dân tộc. Từ thời đại Vua Hùng, sông Hương là “dòng sông biên thùy xa xôi”. Trong các giai đoạn trung đại của lịch sử, sông Hương với tên gọi Linh Giang, đã “oanh liệt bảo vệ biên giới phía nam của Tổ quốc Đại Việt”. Dòng sông gắn liền với những chiến công Nguyễn Huệ. Sông Hương đẫm máu những cuộc khởi nghĩa TK XIX. Sông Hương gắn liền với cuộc CMT8 và cùng đó là những chiến công vang dội rung chuyển non sông. Và sông Hương cùng rất nhiều di sản văn hóa Huế phải oằn mình gánh vác sứ mệnh đất nước dưới sự tàn phá của bom Mỹ…
- Kiến thức về âm nhạc: Chính những âm thanh đặc biệt của dòng sông (tiếng chuông chùa Thiên Mụ ngân nga, tiếng mái chèo khua sóng đêm khuya, tiếng nước vỗ vào mạn thuyền…) đã hình thành nên những làn điệu hò da diết và một nền âm nhạc cổ điển đáng nhớ nơi đất Huế. Cũng chính trên dòng sông ấy, những câu hò Huế được cất lên tự nhiên nhất làm mênh mang, xao xuyến lòng người…
- Kiến thức về triết học: nhìn dòng sông chảy, tôi nhớ tới câu nói nổi tiếng của Hê-ra-clit – một triết gia Hy Lạp từ hai nghìn năm trước.
- Kiến thức về văn học: có một dòng thi ca về sông Hương không bao giờ lặp lại trong cảm xúc của các nghệ sĩ. Từ đó, tác giả đề cập đến cảm hứng trong thơ các tác giả Nguyễn Du, Cao Bá Quát, Bà Huyện Thanh Quan, Tản Đà, Tố Hữu.
→ Bằng vốn kiến thức văn học giàu có và phong phú mà tác giả đã chạm tới linh hồn của một dòng sông mà văn chương nghệ thuật vẫn luôn gọi tên nhưng chính dòng sông ấy chẳng bao giờ tự lặp lại mình trong cảm nhận và cảm hứng của những người nghệ sĩ.
Sau khi đọc 6
Câu 6 (trang 41, SGK Ngữ Văn 11, tập hai):
Nêu cảm nhận của bạn về ý nghĩa nhan đề bài tùy bút. Theo bạn, cách đặt nhan đề của tác giả có gì đáng chú ý.
Chú ý vào nhan đề của tác phẩm.
Cách đặt tên nhan đề đó của tác giả hết sức độc đáo, nó vừa là một câu hỏi tu từ, vừa là một câu hỏi khẳng định .
- Nhan đề đó nhằm mục đích khơi dậy những khát vọng, niềm tự hào của con người khi muốn mang cái đẹp gây dựng, vun đắp cho văn hóa, lịch sử của xứ Huế.
- Không những vậy, cách đặt nhan đề như vậy của tác giả đã khơi dậy sự tò mò, trí tưởng tượng trong lòng người đọc. Ông đã dẫn dắt người đọc đi vào tác phẩm của mình một cách hết sức tự nhiên, truyền cảm hứng của mình nhằm ca ngợi vẻ đẹp của đất nước, quê hương mình.
- Đó là một cách dẫn đầy độc đáo, sáng tạo và mới mẻ mà tác giả muốn gửi gắm đến người đọc trước khi đưa họ đến với sông Hương thơ mộng nơi xứ Huế.
Cách đặt tên nhan đề đó của tác giả hết sức độc đáo, nó vừa là một câu hỏi tu từ, vừa là một câu hỏi khẳng định .
- Nhan đề đó nhằm mục đích khơi dậy những khát vọng, niềm tự hào của con người khi muốn mang cái đẹp gây dựng, vun đắp cho văn hóa, lịch sử của xứ Huế.
- Không những vậy, cách đặt nhan đề như vậy của tác giả đã khơi dậy sự tò mò, trí tưởng tượng trong lòng người đọc.
- Đó là một cách dẫn đầy độc đáo, sáng tạo và mới mẻ mà tác giả muốn gửi gắm đến người đọc trước khi đưa họ đến với sông Hương thơ mộng nơi xứ Huế.
- Nhan đề bài tùy bút có thể có những ý nghĩa:
+ thể hiện trạng thái cảm xúc của tác giả trước con sông.
+ khơi gợi sự hình dung, tưởng tượng, liên tưởng ở người đọc.
+ kích thích sự tìm hiểu, khám phá về con sông.
- Tác giả đã chọn một câu hỏi tu từ để đặt tên cho bài tùy bút. Đó không phải là câu hỏi về bản thân sông Hương mà về vấn đề “ai đã đặt tên” cho nó. Nghĩa là tên của sông Hương hàm chứa nhiều điều lí thú cần tìm hiểu, cũng như chính những điều bí ẩn cần khám phá của chính con sông vậy.
Sau khi đọc 7
Câu 7 (trang 41, SGK Ngữ Văn 11, tập hai):
Phân tích một số yếu tố nghệ thuật mà bạn cho là đặc sắc trong đoạn trích Ai đã đặt tên cho dòng sông?.
Chú ý vào các biện pháp nghệ thuật mà tác giả đã sử dụng trong xuyên suốt tác phẩm
Đoạn trích trên đã được tác giả sử dụng linh hoạt các biện pháp nghệ thuật để làm nổi bật nên một hình ảnh sông Hương mang theo hồn của xứ Huế mà tiêu biểu trong đó là:
- Nghệ thuật sử dụng hình ảnh, từ ngữ tinh tế: tác giả đã kết hợp linh hoạt, sáng tạo chất khoa học và chất văn học. Sử dụng cả nhưng câu văn miêu tả khách quan về dòng sông và cả những câu văn thể hiện rõ cái chất văn học lãng mạn trữ tình của tác giả. Ngôn ngữ hài hòa, độc đáo, mới mẻ là một trong những yếu tố chính tạo nên thành công của tác phẩm.
- Sử dụng linh hoạt các biện pháp nghệ thuật so sánh, nhân hóa, ẩn dụ…: trong suốt quá trình miêu tả của mình, tác giả luôn kết hợp linh hoạt các biện pháp tu từ không chỉ làm nổi bật nên một hình ảnh dòng sông thay đổi trạng thái một cách uyển chuyển mà nó còn thể hiện rõ tình cảm, cảm xúc, sự yêu mến của tác giả đối với dòng sông mang đậm chất trữ tình, sử thi này.
- Sức liên tưởng phong phú, vốn hiểu biết phong phú về nhiều lĩnh vực: không chỉ am hiểu về lĩnh vực địa lý, dòng sông Hương thơ mộng ấy còn được nhân cách hóa như một người đồng chí, một đối tượng trữ tình của những người chiến sĩ, các nhà thơ từ xưa đến nay. Từ đó không chỉ giúp ta thấy được vốn hiểu biết sâu rộng của tác giả mà nó còn làm nổi bật lên sự gắn bó lâu dài của dòng sông Hương với người dân xứ Huế nói riêng và người dân Việt Nam nói chung.
- Nghệ thuật sử dụng hình ảnh, từ ngữ tinh tế: tác giả đã kết hợp linh hoạt, sáng tạo chất khoa học và chất văn học. Sử dụng cả nhưng câu văn miêu tả khách quan về dòng sông và cả những câu văn thể hiện rõ cái chất văn học lãng mạn trữ tình của tác giả.
- Sử dụng linh hoạt các biện pháp nghệ thuật so sánh, nhân hóa, ẩn dụ…: làm nổi bật nên một hình ảnh dòng sông thay đổi trạng thái một cách uyển chuyển mà nó còn thể hiện rõ tình cảm, cảm xúc, sự yêu mến của tác giả đối với dòng sông mang đậm chất trữ tình, sử thi này.
- Sức liên tưởng phong phú, vốn hiểu biết phong phú về nhiều lĩnh vực: không chỉ am hiểu về lĩnh vực địa lý, dòng sông Hương thơ mộng ấy còn được nhân cách hóa như một người đồng chí, một đối tượng trữ tình của những người chiến sĩ, các nhà thơ từ xưa đến nay.
Đoạn trích "Ai đã đặt tên cho dòng sông?” đã được tác giả sử dụng nhiều yếu tố nghệ thuật đặc sắc như:
- Trong cảm hứng sáng tạo của tác giả, sông Hương đã trở thành hình tượng trung tâm – một nhân vật có lai lịch, tính cách, tình cảm riêng, nhờ nghệ thuật nhân hóa được sử dụng xuyên suốt văn bản.
- Sự đan quyện giữa các thông tin xác thực về sông Hương với cảm xúc sâu đậm, dồi dào của người viết về dòng sông ấy.
- Sự phối hợp các tri thức khoa học, văn hóa, nghệ thuật để làm nổi bật vẻ đẹp của sông Hương từ nhiều góc độ, nhiều khía cạnh khác nhau.
- Cách diễn đạt tài hoa thể hiện ở ngôn ngữ, giàu hình ảnh, cách liên tưởng so sánh bất ngờ, nhịp điệu đầy biến hóa của câu văn.
Kết nối đọc - viết
Câu 1 (trang 41, SGK Ngữ Văn 11, tập hai):
Viết đoạn văn (khoảng 150 chữ) phân tích một hình ảnh độc đáo được tác giả sử dụng để làm nổi bật nét riêng của sông Hương.
Lựa chọn một hình ảnh độc đáo và phân tích.
Trong văn bản, hình ảnh em ấn tượng nhất là hình ảnh so sánh dòng sông như cô gái Di – gan phóng khoáng và man dại. Đó là một hình ảnh rất sáng tạo và ấn tượng. Dòng sông ở thượng nguồn, nơi nước chảy mạnh mẽ, cuồn cuộn, đó là khởi đầu của một dòng sông Hương, là nguồn gốc nơi dòng sông bắt đầu nên nó mang theo một chút gì đó hoang dã như một con thú chưa được thuần phục, hoàn toàn tự nhiên và dữ dội. Nhưng qua lăng kính đầy lãng mạn của tác giả, dòng sông ấy không như một con thú hoang mà nó giống như một cô gái Di – gan – người luôn được miêu tả là phóng khoáng, tự do và man dại. Đúng vậy, đó chính là vẻ đẹp khởi nguyên của dòng sống, ở nơi nó sinh ra và chưa bị gò bó bởi bất cứ cái gì. Nó mang vẻ đẹp của núi rừng, sự man dại, hoang dã của thiên nhiên, đó là vẻ đẹp của tạo hóa, của một thứ với nguyên bản chất và giá trị của nó. Nhưng sự hoang dã của nó đã được nhân cách hóa lên, khiến nó trở nên đẹp đến lạ lùng. Đây có lẽ chính là một thành công lớn của tác giả khi có thể so sánh vẻ đẹp của tự nhiên với vẻ đẹp của con người.
Hoàng Phủ Ngọc Tường là một nhà văn có phong cách độc đáo và sở trường về thể bút kí, tuỳ bút. Lời văn của Hoàng Phủ Ngọc Tường được cấu tạo bởi hệ thống ngôn từ nghệ thuật sang trọng, ám ảnh, đậm chất trữ tình của cái tôi uyên bác, tài hoa. Sông Hương hiện ra qua sự kết hợp nhiều góc nhìn khác nhau của Hoàng Phủ Ngọc Tường, từ địa lý, lịch sử, văn hoá, nghệ thuật… “hình như chỉ sông Hương là thuộc về một thành phố duy nhất. Trước khi về đến vùng châu thổ êm đềm, nó đã là một bản trường ca của rừng già, rầm rộ giữa những bóng cây đại ngàn mãnh liệt qua những ghềnh thác”. Nhưng rồi cũng có những lúc sông Hương “trở nên dịu dàng và say đắm giữa những dặm dài chói lọi màu đỏ của hoa đỗ quyên rừng”. Viết tùy bút, theo Nguyễn Tuân là “lối chơi độc tấu”, “mạch văn tràn chảy tùy theo cảm hứng”. Đặc trưng này xác đáng với những lời văn của Hoàng Phủ Ngọc Tường miêu tả về sông Hương. Nhà văn đã đưa người đọc đến những liên tưởng bất ngờ, khi ông so sánh “Sông Hương đã sống một nửa cuộc đời mình như một cô gái Di-gan phóng khoáng và man dại”. Ông cho rằng sông Hương là đứa con của rừng già với một tâm hồn tự do và trong sáng, để rồi rừng già đã chế ngự sức mạnh bản năng ở người con gái của mình để khi ra khỏi rừng, “sông Hương nhanh chóng mang một sắc đẹp dịu dàng và trí tuệ, trở thành người mẹ phù sa của một vùng văn hoá xứ sở”. Hơn thế, sông Hương còn là dòng sông lịch sử, văn hoá, thơ ca, nghệ thuật. Nó đã là một phần trong đời sống tâm linh của người Huế trầm mặc, sâu sắc. Câu hỏi “Ai đã đặt tên cho dòng sông?” của Hoàng Phủ Ngọc Tường đã gợi lên trong miền tình cảm của bạn đọc nhiều băn khoăn về một dòng sông ngỡ là quá quen, hoá ra lại có nhiều bí ẩn cần được khám phá thêm. Có như vậy, chúng ta mới hiểu sâu sắc hơn về quê hương đất nước, tự hào hơn về giang sơn cẩm tú Việt Nam.
Bài đọc
>> Xem chi tiết: Văn bản Ai đã đặt tên cho dòng sông