Truyện Số phận con người của Mikhail Cholokhov được đăng trên hai số báo Sự thật ngày 31/12/1956 và 1/1/1957. Tác giả đã ấp ủ ý tưởng truyện này trong hơn mười năm, và ông đã sáng tác trong một tuần lễ.
Truyện có dung lượng tư tưởng lớn, có sức thuyết phục mạnh mẽ vì nêu lên được bao thảm kịch, bao đau khổ tột cùng của những số phận con người do chiến tranh gây ra, với một kết cấu hài hòa, kết hợp khéo léo giữa phần dẫn truyện, lời tâm sự của nhân vật và những suy nghĩ của tác giả.
Cũng như tác phẩm giao hưởng, số phận con người gồm phần mở đầu, phần kết thúc và ba chương, các chương có liên quan với nhau, nối tiếp nhau thể hiện cuộc đời gian nan của nhân vật chính. Đồng thời mỗi chương là một câu chuyện trọn vẹn về một giai đoạn trong cuộc đời nhân vật. Xuyên suốt và gắn liền với các chương với nhau là hai chủ đề: chủ đề bi kịch và chủ đề anh hùng. Cũng như trong nhạc giao hưởng, hai chủ đề này xen kẽ với nhau, đối chiếu với nhau, và xung đột với nhau. Trong chương I, Xokolov đã vượt qua những thử thách gian nan trong chiến đấu và lao động thời kỳ nội chiến và những năm phục hồi kinh tế. Cha mẹ và anh chị em của XoKolov đều bị chết đói; nhưng anh đã đứng vững được và từ từ xây dựng nên cả một gia đình có hạnh phúc, có nhà cửa, có vợ hiền và ba đứa con ngoan, thông minh. Trong chương II, chiến tranh bùng nổ, XoKolov từ giã vợ con ra tiền tuyến chiến đấu. Không may, anh đã cùng đồng đội bị quân phát xít hắt làm tù binh. Anh đã chịu đựng biết bao sự chà đạp, tra tấn, đánh đập tàn bạo, kinh khủng của kẻ thù. Thần chết cũng đã lướt qua người anh, nhưng rồi anh đã chiến thắng hết thảy, anh khôn khéo chạy ra khỏi trạm tù binh, trở về đơn vị Hồng quân kèm theo một chiến công: bắt về một tên thiếu tá phát xít. Ít lâu sau khi ưở về đơn vị, XoKolov lại nhân được tin đau đớn nhất: một trái bom của máy bay địch đã chôn vùi ngôi nhà cùng với vợ và hai đứa con của anh. Ở chương III, một niềm vui mới, hi vọng mới lại sưởi ấm cuộc đời giá lạnh của XoKolov. Anh nhận tin và thư của cậu con trai lớn nay đã trở thành một đại úy pháo binh thông minh, có tài năng, đẹp trai và đầy triển vọng. Hai cha con hồi hộp chờ đón gặp gỡ. Song, vào đúng ngày kết thúc chiến tranh phát xít Đức, thì XoKolov lại đi tiễn đưa người con trai anh hùng của anh tới nơi an nghỉ cuối cùng. Trong chương này, vật lộn với cuộc sống cô đơn và buồn khổ, XoKolov làm lái xe chở lúa mì ở huyện lị. Rồi anh đã gắn bó cuộc đời anh với cuộc đời của Vania, một em bé mồ côi (cha mẹ em đều bị chết trong chiến tranh). Sự xuất hiện của em bé Vania ở chương này là cả một câu truyện đau thương, là cả một tiếng thét phẫn nộ với chiến tranh phát xít, là cả một bản án với chủ nghĩa phát xít.
Kết thúc bản giao hưởng này vang lên vọng nói của chính tác giả, giọng nói hòa quyện chất trữ tình với tính chính luận tràn đầy âm hưởng bi tráng và mãnh liệt, gợi suy tư man mác, nhưng chan chứa niềm tin và hy vọng. Người cựu chiến binh Xô viết và em bé dễ thương kia cùng sống bên nhau, cùng nhau xây dựng cuộc đời mới: "Hai kẻ côi cút, hai hạt cát bị cơn giông bão chiến tranh thổi bạt tới những miền xa lạ... Cái gì đang chờ đợi họ ở phía trước? Tôi nghĩ rằng con người Nga này, con người có ý trí không gì khuất phục nổi và em bé này lớn lên bên cạnh người cha sẽ khắc phục được mọi điều, vượt qua được tất cả trên con đường đi tới, nếu như Tổ quốc kêu gọi”.
Advertisements (Quảng cáo)
Các nhân vật điển hình của M.Cholokhov luôn mang cá tính độc đáo, hấp dẫn, đồng thời lại là hiện thân cho cả một thời đại. Chính nhân vật Adray Xokolov trong truyện ngắn Số phận con người có những nét tính cách, phẩm chất và cảnh ngộ tiêu biểu cho nhân dân Xô viết trong các thời kỳ lịch sử chiến tranh vệ quốc và xây dựng chủ nghĩa xã hội trước và sau chiến tranh. Với ý nghĩa sâu sắc về triết học và thẩm mỹ, hình tượng XoKolov trở thành biểu tượng cho số phận con người trong thế kỷ XX. Qua cuộc đời và chiến công của nhân vật XoKolov, tác giả đặt ra vấn đề bức thiết đối với con người trên toàn bộ hành tinh chúng ta vấn đề ấy là: nhân loại có thể chiến thắng đau thương, chết chóc, và mọi sự tàn phá hủy diệt do chủ nghĩa phát xít gây nên hay không? Hình tượng XoKoIov trả lời vấn đề này một cách tích cực và khẳng định với âm hưởng lạc quan và đầy sức mạnh.
Sức lôi cuốn và sức tác động của hình tượng XoKolov vừa do tầm khái quát lớn lao, vừa do sức rung cảm vô hạn của chất trữ tình man mác và sâu lắng. Đó cũng là sự phát triển của thi pháp Cholokhov. Nhà văn đã sáng tạo ra hình thức từ sự độc đáo: sự xen kẽ nhịp nhàng giọng điệu của hai người kể chuyện (tác giả và nhân vật chính), sự hòa quyện này mở rộng và tăng cường tối đa cảm xúc, suy nghĩ và những điều liên tưởng phong phú trong người đọc.
Tóm lại, Số phận con người chứng tỏ một khía cạnh mới của tài năng Cholokhov. Nếu trong Sông Đông êm đềm, nhà văn đã vận dụng chắc tay lối tự sự phức điệu, thì trong số phận con người, nghệ thuật độc điệu hóa đã phát huy hết sức mạnh của nó M.Cholokhov xứng đáng là một nhà văn hiện thực vĩ đại ở thời cách mạng tư tưởng đổi mới, cải tạo cuộc sống vì hạnh phúc của con người.